Η επικοινωνία σήμερα μοιάζει με χαλασμένο εργαλείο
Γράφει η Ευτυχία Παπούλια
Κοινωνιολόγος
Ίσως ξεχάσεις αύριο τα καλά λόγια που είπες σε κάποιον σήμερα, αλλά ο αποδέκτης μπορεί να τα αναπολεί σε όλη του τη ζωή.
Dale Carnegie
Νόμιζα πως ήταν μια δική μου ιδιορρυθμία: να με κουράζει η αδιάκριτη προσέγγιση, να αναζητώ την απομόνωση όταν οι συζητήσεις γίνονται φορτικές. Όμως όσο περνά ο καιρός, όλο και περισσότεροι γύρω μου εξομολογούνται το ίδιο: δεν είναι ότι δεν θέλουμε να επικοινωνούμε – είναι ότι δεν αντέχουμε τον τρόπο που έχει καταντήσει η επικοινωνία. Κι είναι τουλάχιστον θλιβερό να αποφεύγουμε ο ένας τον άλλον, ενώ βαθιά μέσα μας διψάμε για σύνδεση.
Είχα καιρό να αγοράσω καφέ απ’ έξω. Είχα επιλέξει να τον φτιάχνω σπίτι, για λόγους οικονομίας. Ώσπου ένα πρωινό, είπα να κάνω στον εαυτό μου ένα μικρό δώρο: να ξαναβιώσω τη σύντομη τελετουργία της παραγγελίας, εκείνη τη ζεστή, ασήμαντη αλλά ανθρώπινη στιγμή. Όμως με περίμενε μια αλήθεια που δεν είχα προσέξει παλαιότερα: βλέμματα σκυθρωπά, βιαστικές ερωτήσεις που έμοιαζαν με ανάκριση και πρόσωπα κουρασμένα – όχι μόνο από την πρωινή βάρδια, αλλά από την ίδια την ανθρώπινη επαφή. Αναζήτησα καταφύγιο αλλού. Σε ένα πιο μακρινό καφέ, δύο χαμογελαστά κορίτσια με καλημέρισαν χωρίς βιασύνη και χωρίς προσποίηση. Μέσα από μια φαινομενικά ασήμαντη ανταλλαγή, θυμήθηκα τι σημαίνει να νιώθεις άνθρωπος. Όποιο κι αν είναι το όνομά σου, όποια κι αν είναι η οικογενειακή σου κατάσταση, είναι σπουδαίο να χαίρονται που σε βλέπουν.
Η ανάγκη για επαφή δεν λείπει. Αυτό που λείπει είναι ο σωστός τρόπος. Το βλέπω καθημερινά γύρω μου. Στο γυμναστήριο, ένας νεαρός προσπαθεί να ξεκινήσει κουβέντα για το μπάσκετ, αλλά συναντά μονάχα μονόλογα και αυτιά κλειστά πίσω από ακουστικά. Ή στην πολυκατοικία, που το άκουσμα των κλειδιών στην πόρτα σταματά τις φωνές των γειτόνων, λες και κάθε μορφή αυθόρμητης ανθρώπινης παρουσίας μάς ξενίζει. Δεν είναι αδιαφορία – είναι άμυνα. Είναι το βάρος μιας επικοινωνίας που, αντί να ελαφραίνει, κουράζει.
Θυμάμαι ένα φιλικό μου πρόσωπο, που διορίστηκε πρόσφατα σε μια μικρή επαρχιακή πόλη. Τις πρώτες μέρες έβγαινε κάθε απόγευμα για έναν σύντομο περίπατο, να ανασάνει. Όμως γρήγορα εγκατέλειψε τη συνήθεια. Σε κάθε στάση τον περίμεναν καλοπροαίρετες μεν, αλλά αδιάκριτες ερωτήσεις: «Παντρεμένος είσαι;», «Πού μένεις;», «Πότε θα φέρεις τους δικούς σου;». Από ευγένεια και αμηχανία στεκόταν λίγο με όλους – λίγο εδώ, λίγο εκεί – και σύντομα ο ελεύθερος χρόνος του εξαντλούνταν μέσα σε μια ψυχική ένταση που τον άδειαζε. Αυτό που υποτίθεται ότι θα τον ανακούφιζε, έγινε βάσανο.
Η επικοινωνία σήμερα μοιάζει με χαλασμένο εργαλείο: υποτίθεται πως φέρνει τους ανθρώπους πιο κοντά, όμως συχνά προκαλεί απόσταση. Όχι επειδή δεν ξέρουμε να μιλάμε, αλλά επειδή ξεχνάμε ότι η καλή επικοινωνία είναι τέχνη – και μάλιστα απαιτητική. Θέλει μέτρο, σεβασμό, λεπτότητα. Δεν μπορούμε να ρωτάμε αδιακρίτως για προσωπικά ζητήματα, να διακόπτουμε, να μιλάμε ενώ κοιτάμε το κινητό, να μασουλάμε ή να φαινόμαστε αφηρημένοι. Αυτά δεν είναι «μικρές λεπτομέρειες» – είναι η διαφορά ανάμεσα στην επαφή και στην ενόχληση.
Οι άνθρωποι μιλούν διαρκώς για την ακρίβεια – κι είναι κατανοητό. Πρόκειται για ένα ασφαλές θέμα, μια κοινή αγανάκτηση που κανείς δεν θα αμφισβητήσει. Κι όμως, η επιμονή σε τέτοιες κουβέντες λειτουργεί σαν παγίδα: αντί να δημιουργήσει δεσμό, γεννά αρνητική αύρα. Σύντομα κυριαρχεί η μιζέρια, ο θυμός, οι κατηγορίες προς το κράτος, και η αρχική ανάγκη για επαφή θάβεται κάτω από ένα κύμα παραπόνων.
Αντί να φορτώνουμε τους άλλους με λόγια, μπορούμε να προσφέρουμε κάτι μικρό αλλά ουσιαστικό. Ένα σχόλιο για το πώς στέκεται κάποιος, ένα κομπλιμέντο για το ντύσιμο ή το χαμόγελό του. Κάτι που να μη ζυγίζει, να μη κρίνει, να μη δημιουργεί υποχρέωση. Μια καλή επικοινωνία δεν απαιτεί οικειότητα – τη χτίζει, σιγά-σιγά και με σεβασμό. Και όταν θέλουμε να κάνουμε ένα βήμα παραπέρα, προτείνουμε διακριτικά έναν καφέ – όχι ποτό, όχι φαγητό. Έναν καφέ, ένα απόγευμα με φυσικό φως, χωρίς φτιασίδια και προσδοκίες. Η συζήτηση που αξίζει ξεκινά εκεί όπου δεν πιέζουμε – αλλά προσκαλούμε.
Κάποιες μικρές κινήσεις μπορούν να ανοίξουν τον δρόμο. Ένας τρόπος είναι να ξεκινήσουμε από κάτι κοινό. Όχι μια ερώτηση γενική, αλλά μια παρατήρηση που βασίζεται σε ό,τι μοιραζόμαστε ήδη: μια εμπειρία στον ίδιο χώρο, μια ταινία που έχουν όλοι ακούσει, ένα σχόλιο για τον καιρό. Όχι γιατί είναι ασφαλής επιλογή, αλλά γιατί δείχνει ότι βλέπεις τον άλλον μέσα στο πλαίσιο που ζείτε μαζί. Έπειτα, υπάρχει αυτή η λεπτή τέχνη του να αφήνεις τον άλλο να ολοκληρώσει. Δεν χρειάζεται να μιλάμε συνέχεια. Δεν χρειάζεται να γεμίζουμε τον αέρα με λόγια για να δείξουμε ότι συμμετέχουμε. Καμιά φορά, το πιο φιλόξενο πράγμα που μπορείς να κάνεις είναι να σωπάσεις λίγο – και να ακούσεις.
Και όταν έρθει η σειρά μας να απαντήσουμε, ας μην βιαζόμαστε. Μπορούμε να πούμε «δώσε μου ένα λεπτό να το σκεφτώ», να κάνουμε μια διευκρινιστική ερώτηση, να αναπνεύσουμε πριν απαντήσουμε. Η ηρεμία δίνει χώρο στη σκέψη – και στη σχέση. Όλα αυτά, όσο απλά κι αν μοιάζουν, χρειάζονται εξάσκηση. Κάθε κουβέντα, κάθε προσπάθεια, είναι σαν ένα βήμα προς έναν νέο τρόπο συνάντησης. Δεν γινόμαστε πιο επικοινωνιακοί από τη μία μέρα στην άλλη – αλλά όσο καλλιεργούμε την πρόθεση, τόσο ανθίζει η ικανότητα.
Γιατί στην ουσία, δεν έχουμε πάψει να χρειαζόμαστε τον άλλον. Έχουμε απλώς κουραστεί από την επιφανειακή ή φορτική επαφή. Αναζητούμε κάτι πιο αληθινό, πιο ανθρώπινο. Κι αυτό δεν θα το βρούμε αλλάζοντας τους άλλους – αλλά αλλάζοντας τον τρόπο με τον οποίο τους πλησιάζουμε. Η καλή επικοινωνία δεν κυριαρχεί – συνοδεύει. Δεν πιέζει – εμπνέει. Δεν βαραίνει – ανακουφίζει. Κι αν τη φροντίσουμε σαν κάτι πολύτιμο, μπορεί να μας ξαναβγάλει απ’ το καβούκι μας. Όχι από ανάγκη για θόρυβο, αλλά από λαχτάρα για ουσιαστική συνάντηση. Γιατί στο τέλος, αυτό που θέλουμε δεν είναι απλώς να μιλάμε. Είναι να μας κρατά ανθρώπινους ο τρόπος που μιλάμε. Να μας θυμίζει ότι, όσο δύσκολη κι αν είναι η εποχή, αξίζει να συναντιόμαστε.
