Μια σιωπηλή κρίση αυτοεκτίμησης
Σε έναν κόσμο όπου οι ρόλοι μεταβάλλονται αλλά οι κοινωνικές προσδοκίες παραμένουν πεισματικά αμετάβλητες, ολοένα και περισσότεροι άνδρες έρχονται αντιμέτωποι με ένα αόρατο, αλλά βαθιά ριζωμένο άγχος: τι σημαίνει να είσαι «άντρας» όταν δεν είσαι πια ο βασικός πάροχος του σπιτιού; Η σταδιακή άνοδος των γυναικών ως κύριων οικονομικών υποστηρικτών στις οικογένειες, μια πραγματικότητα που παρατηρείται σε όλο και περισσότερα νοικοκυριά, φέρνει στην επιφάνεια μια πολιτισμική και ψυχολογική κρίση που συχνά αποσιωπάται. Πίσω από τις αριθμητικές μεταβολές στα εισοδήματα κρύβονται βαθιά εδραιωμένα πρότυπα ταυτότητας και ισχύος, με τους άνδρες να βιώνουν μια υπαρξιακή αμφισβήτηση όταν παύουν να κατέχουν τον παραδοσιακό ρόλο του «κουβαλητή». Σε ερευνητικές συνεντεύξεις, πολλοί άνδρες περιγράφουν πώς βιώνουν ντροπή ή αμηχανία όταν οι γυναίκες τους είναι οι βασικοί οικονομικοί πυλώνες του σπιτιού. Άλλοι αναφέρουν πως ένιωσαν κοινωνικά απομονωμένοι ή ακόμα και χλευασμένοι από συγγενείς και φίλους. Η εσωτερική αυτή σύγκρουση δεν οφείλεται μόνο σε ατομικά βιώματα, αλλά αντικατοπτρίζει μια βαθιά ριζωμένη κοινωνική πεποίθηση: ότι η ανδρική αξία συνδέεται αναπόσπαστα με την επαγγελματική επιτυχία και τη χρηματοοικονομική ισχύ.
Η κατάσταση επιδεινώνεται όταν η μετάβαση σε ρόλο φροντιστή δεν γίνεται από επιλογή αλλά από ανάγκη – εξαιτίας απώλειας εργασίας, μετακίνησης ή οικονομικών δυσκολιών. Σε τέτοιες περιπτώσεις, πολλοί άνδρες βιώνουν απότομη πτώση της αυτοεκτίμησής τους, ενίοτε συνοδευόμενη από κατάθλιψη ή αίσθηση αποτυχίας. Έρευνες μάλιστα καταγράφουν αύξηση έως 11% στα ποσοστά ψυχικών διαταραχών σε άνδρες των οποίων οι σύντροφοι τους άρχισαν να κερδίζουν περισσότερα. Η ανισότητα αυτή δεν είναι απλώς θέμα ατομικών συμπλεγμάτων. Είναι προϊόν μιας κοινωνικής σύμβασης που παραμένει ακλόνητη: ότι ο άνδρας οφείλει να είναι ο στυλοβάτης της οικογένειας – οικονομικά, ηθικά και πρακτικά. Η υποχώρηση από αυτόν τον ρόλο, ακόμα και όταν γίνεται για να καλύψει τις ανάγκες της οικογένειας, βιώνεται ως ήττα. Κι όταν συνδυάζεται με την έλλειψη κοινωνικής αναγνώρισης ή υποστήριξης, οι συνέπειες μπορεί να είναι διαλυτικές.
Ωστόσο, η εικόνα δεν είναι μονότονα ζοφερή. Όταν οι άνδρες παραμένουν στο σπίτι, έχουν συχνά την ευκαιρία να καλλιεργήσουν βαθύτερες σχέσεις με τα παιδιά τους, να ανακαλύψουν πτυχές του εαυτού τους πέρα από την εργασία και να συμβάλουν ουσιαστικά σε μια πιο ισότιμη οικογενειακή δυναμική. Σε χώρες όπως η Σουηδία, όπου η πατρική άδεια έχει θεσμικά ενισχυθεί και κανονικοποιηθεί, παρατηρείται αύξηση στην ικανοποίηση των γονέων, με παράλληλη μείωση των διαζυγίων. Ωστόσο, παρά τις θεσμικές προσπάθειες, οι στάσεις απέναντι στην ανδρική φροντίδα και τον ρόλο του «πατέρα στο σπίτι» παραμένουν διχασμένες – ιδίως ανάμεσα στους νέους. Έρευνες δείχνουν ότι ένα μεγάλο ποσοστό νέων ανδρών εξακολουθεί να συνδέει τη φροντίδα των παιδιών με απώλεια της ανδρικής ταυτότητας, ενώ παραμένει δυσπιστία απέναντι στις επιταγές της ισότητας των φύλων.
Αυτό το χάσμα φέρνει στην επιφάνεια μια επείγουσα ανάγκη: να αναδιαμορφώσουμε συλλογικά την έννοια της ανδρικής ταυτότητας, πέρα από τα στενά όρια της επαγγελματικής επιτυχίας και του ελέγχου. Να υιοθετήσουμε πρότυπα ανδρισμού που ενσωματώνουν τη φροντίδα, τη συναισθηματική ωριμότητα και τη συνεργατικότητα – χαρακτηριστικά που για καιρό θεωρούνταν «θηλυκά» αλλά που στην πραγματικότητα είναι ανθρώπινα. Το ερώτημα πλέον δεν είναι μόνο ποιος φέρνει τα χρήματα στο σπίτι, αλλά πώς χτίζουμε οικογένειες που βασίζονται στην αλληλοκατανόηση και την ισότητα. Η αλλαγή δεν θα έρθει από τη μία μέρα στην άλλη. Αλλά αν αρχίσουμε να αναγνωρίζουμε ότι η ανδρική αξία δεν μετριέται σε ευρώ ή επαγγελματικούς τίτλους, ίσως ανοίξουμε τον δρόμο για κοινωνίες όπου η ισότητα δεν είναι απειλή, αλλά κοινό όφελος.
