Ευρωπαίοι… τσοπάνηδες

Γράφει η Ευτυχία Παπούλια

Κοινωνιολόγος

Σ’ αυτόν τον τόπο όπου όλοι είμαστε τόσο τραγικά αυτοδίδακτοι…

Γιώργος Σεφέρης

Μαθαίνω από μεγαλύτερους, που γεννήθηκαν και έζησαν για πολλά χρόνια στην επαρχία, με την οποία εξακολουθούν να διατηρούν δεσμούς, πως στα χωριά παλαιότερα οι μόνοι μορφωμένοι, ή αλλιώς «γραμματιζούμενοι» άνθρωποι της μικρής τους κοινωνίας, ήταν ο δάσκαλος, ο παπάς, ίσως λίγο και ο γραμματικός και ο πρόεδρος του χωριού. Ειδικά ο παπάς και ο δάσκαλος, που συνήθως έρχονταν από άλλες περιοχές, απολάμβαναν ιδιαίτερης αίγλης και σεβασμού από τους κατοίκους και ήταν τα πρότυπα για τις φιλοδοξίες των γονιών, που δεν ήθελαν με τίποτα τα παιδιά τους να καταλήξουν – να καταντήσουν, ήταν ο ακριβής χαρακτηρισμός – τσοπάνηδες κι αγρότες, όπως οι ίδιοι…

Αν εξαιρέσουμε τους ελάχιστους, γραφικούς… κλεφτοκοτάδες και κατσικοκλέφτες, η παραβατικότητα ήταν ελάχιστη έως μηδενική και γενικά οι κάτοικοι της επαρχίας χαρακτηρίζονταν για την εντιμότητά τους και για το ήθος τους. Ο λόγος ήταν πως δεν υπήρχαν προκλήσεις για τη διάπραξη τέτοιων αδικημάτων. Δεν είχε ο συγχωριανός τους κάτι παραπάνω απ’ αυτούς για να… του το κλέψουν – ήταν όλοι τους φτωχοί. Το μόνο που μπορούσαν να κλέψουν ήταν μια… κότα ή… μια κατσίκα! Και για να τους βγει το… όνομα και να διασυρθούν, έπρεπε να τους πιάσουν «με τη γίδα στην πλάτη», όπως λέει κι ο θυμόσοφος λαός μας, μια φράση που χρησιμοποιείται ακόμη και στις μέρες μας.

Η αστυφιλία ερήμωσε σιγά σιγά την ύπαιθρο, όμως οι γεωργοί – και κυρίως οι κτηνοτρόφοι – παρέμειναν. Και η Ευρωπαϊκή Ένωση, στην οποία είχαμε στο μεταξύ προσχωρήσει, άρχισε να επιδοτεί αυτές τις πρωτογενείς μορφές παραγωγής για τον εκσυγχρονισμό τους, με τη διαφορά ότι τα χρήματα δεν επενδύονταν στον σκοπό για τον οποίο δίνονταν… Η συνέχεια είναι γνωστή. Τα χρήματα αυτά έγιναν 4×4, διαμερίσματα κ.λπ. Και εμείς εξακολουθούμε να εισάγουμε αγροτικά και κτηνοτροφικά προϊόντα από την Ε.Ε., αλλά και τρίτες χώρες… Και το θέμα δεν είναι τόσο οικονομικό απέναντι στην Ευρώπη, όσο ηθικό. Τα χρήματα προφανώς και θα τα επιστρέψουμε. Μα θα πει κάποιος, «κι οι Ευρωπαίοι κλέψανε!». Ναι, όμως εκείνους τους πιάσανε μόνο με… μια γίδα στην πλάτη τον καθένα τους, ενώ εμείς είχαμε αρπάξει ολόκληρο κοπάδι, αν δείτε τις αναλογίες!

Για να θυμηθούμε και τον αείμνηστο Πάγκαλο με τις ανατριχιαστικές του αλήθειες, ναι, «όλοι μαζί τα φάγαμε», και όλοι μαζί όμως θα τα πληρώσουμε! Και μην ακούτε τι λένε όσοι από αυτούς δεν πρόλαβαν να βουτήξουν ούτε το… δάχτυλό τους στο μέλι. Το χρήμα – ακόμη και το κλεμμένο – όταν δεν συσσωρεύεται, αλλά «πέφτει» στην αγορά, κινεί την οικονομία, δημιουργεί μια αίσθηση ευημερίας. Και λέω αίσθηση, γιατί αυτή η ευημερία δεν είναι αληθινή, δεν είναι πραγματική, είναι πλασματική. Δεν αντανακλά την πραγματικότητα. Κυρίως, δεν καλύπτει πραγματικές ανάγκες για την επιβίωσή μας, αλλά ψυχολογικές – όπως το πάθος της υπερκατανάλωσης, μια σοβαρή ψυχολογική ασθένεια της εποχής. Που υποδαυλίζει, ακόμη κι αν κερδίζουμε αρκετά, κάποιες σημαντικές ηθικές αξίες, όπως αυτή μιας λελογισμένης αποταμίευσης – συνήθεια απαραίτητη που μας παρέχει στοιχειώδη ασφάλεια για το μέλλον μας, κοντινό και μακρινό.

Και για να θυμηθούμε τον φίλο μας τον Γιάνη – ναι, εκείνον με το ένα ν – που είχε ως σημείο αναφοράς τον «λιτό βίο»: ο λιτός βίος και η οικονομία δεν σημαίνει κατ’ ανάγκην και στέρηση… Έχει και αυτή η προτροπή του Γιάνη μια διαχρονική αξία. (Ναι, από όλους κάτι μαθαίνουμε!). Επιστρέφοντας όμως σε αυτές τις παρεξηγημένες, αλλά τόσο κρίσιμες ανθρώπινες δραστηριότητες – της καλλιέργειας και της κτηνοτροφίας – που κάποτε σήμαιναν φτώχεια, κοινωνική αφάνεια και λίγα σχολικά χρόνια, ίσως έχει έρθει η ώρα να αλλάξει επιτέλους το αφήγημα. Όχι μόνο μέσα από τεχνολογίες και αγροτικά συνέδρια, αλλά με βαθύτερη γνώση, με συνειδητή παιδεία, με ατομική καλλιέργεια. Όχι για να γίνει κανείς επιστήμονας του χωραφιού ή του μαντριού με τίτλο σπουδών για τον τοίχο, αλλά για να σκεφτεί, να καταλάβει τον κόσμο, να μην γίνεται έρμαιο κομπογιαννιτών, πολιτευτών και επιδοματικών υποσχέσεων.

Γιατί πρέπει κάποτε να ειπωθεί και αυτό: μεγάλο μέρος του χρήματος που έρρεε απλόχερα επί δεκαετίες από τα ταμεία των Βρυξελλών – και προοριζόταν για εκσυγχρονισμό, ποιότητα, αυτάρκεια – δεν έφτασε ποτέ στη γη. Έγινε τζιπ, έγινε δεύτερο σπίτι στην πόλη, έγινε «επένδυση» σε ταβέρνα, ίσως και κάτι παραπάνω… Και στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν ήταν ακριβώς το αποτέλεσμα σκληρής δουλειάς. Ήταν μια πονηρή αξιοποίηση του «κενού στο σύστημα», ένα χαρτί, μια σφραγίδα, μια ψευδής δήλωση, ένας επιδοτούμενος αριθμός προβάτων που δεν υπήρξαν ποτέ. Και δυστυχώς, αυτό δεν ήταν εξαίρεση· ήταν η κανονικότητα. Μια κανονικότητα που ευνοούσε όσους ήξεραν να χειρίζονται το κράτος σαν αρπαγή, όχι σαν κοινό κτήμα.

Γι’ αυτό, η μόρφωση σήμερα – η αληθινή, όχι η λογιστική των επιδοτήσεων – δεν είναι πολυτέλεια για λίγους, ούτε αναγκαστικός δρόμος για όποιον «δεν τα καταφέρνει στη γη». Είναι εργαλείο αξιοπρέπειας. Είναι μέσο για να σταθεί κάποιος στα πόδια του χωρίς να εξαρτάται από τον εκάστοτε πολιτευόμενο που «υπόσχεται να τον βοηθήσει να ξαναμπεί στο μέτρο». Είναι δρόμος για να σπάσει ο φαύλος κύκλος της μόνιμης εξάρτησης και της διαρκούς αγανάκτησης. Και γιατί όχι, να μπορεί ο σημερινός τσοπάνης – ο Ευρωπαίος τσοπάνης – να μην αρκείται στη θέα του βουνού, αλλά να ζητά και μια θέση στην Επίδαυρο, μια συμφωνική στο Μέγαρο. Γιατί δεν αρκεί να ταΐζεις τον κόσμο· πρέπει και να τον καταλαβαίνεις. Και αυτό, ναι, θέλει κόπο. Δεν είναι καθόλου εύκολο. Αλλά τουλάχιστον, δεν απαιτεί ψεύτικες δηλώσεις για 350 κατσίκες που ποτέ δεν βελάξανε…