Ισραήλ – Ιράν: Η φιλοδοξία Νετανιάχου

Ίσως χρειαστούν ημέρες ή και εβδομάδες μέχρι να αποτιμηθεί το εύρος της ζημιάς που προκάλεσε το Ισραήλ στις πυρηνικές δυνατότητες του Ιράν. Όταν ο πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου δήλωσε το βράδυ της Πέμπτης ότι το Ισραήλ έπληξε «την κύρια εγκατάσταση εμπλουτισμού ουρανίου του Ιράν, στη Νατάνζ», σηματοδότησε όχι μόνο τη στρατηγική έκταση της επιχείρησης, αλλά και την ιστορικά πρωτοφανή φιλοδοξία της χώρας του: την καταστροφή του βασικού πυρήνα του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος. Η εγκατάσταση της Νατάνζ αποτελεί τον κύριο χώρο παραγωγής πυρηνικού καυσίμου του Ιράν και, τα τελευταία τρία χρόνια, σημαντική πηγή σχεδόν οπλικής καθαρότητας ουρανίου — στοιχείο που έχει φέρει τη χώρα ένα βήμα πριν από την ικανότητα κατασκευής πυρηνικών όπλων. Μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν επιβεβαιωμένες πληροφορίες για το αν επλήγη και η δεύτερη μεγάλη εγκατάσταση εμπλουτισμού, το Φορντό, η οποία είναι ενισχυμένα θαμμένη κάτω από βουνό και έχει σχεδιαστεί ακριβώς για να βρίσκεται εκτός της εμβέλειας ισραηλινών επιθέσεων.

Για τον λόγο αυτό, είναι ακόμη πολύ νωρίς για να απαντηθεί το κρίσιμο ερώτημα: Για πόσο καιρό έχει καθυστερήσει το Ισραήλ το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα; Αν η καθυστέρηση περιορίζεται σε έναν ή δύο χρόνους, τότε ενδέχεται το Ισραήλ να διακινδύνευσε πολλά για ένα σχετικά βραχυπρόθεσμο όφελος. Μεταξύ των κινδύνων συγκαταλέγονται όχι μόνο η πιθανότητα ευρείας πολεμικής σύρραξης, αλλά και η αποχώρηση του Ιράν από τη Συνθήκη Μη Διάδοσης Πυρηνικών Όπλων, καθώς και η επιτάχυνση ενός κρυφού εξοπλιστικού προγράμματος — δηλαδή το ακριβώς αντίθετο από αυτό που επιδιώκει η ισραηλινή ηγεσία. Η ιστορία διδάσκει ότι τέτοιου είδους επιθέσεις έχουν απρόβλεπτα αποτελέσματα. Ακόμα και η πλέον ευφυής επιχείρηση πριν από 15 χρόνια —μια κυβερνοεπίθεση που εισήγαγε κακόβουλο λογισμικό και κατέστρεψε χιλιάδες φυγοκεντρητές— κατάφερε να επιβραδύνει το πρόγραμμα μόνο για μερικά χρόνια. Όταν όμως επανεκκινήθηκε, ήταν ισχυρότερο από ποτέ.

Κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες, Ισραήλ και Ηνωμένες Πολιτείες έχουν στοχεύσει επανειλημμένα τις εγκαταστάσεις φυγοκεντρητών στη Νατάνζ, επιδιώκοντας να διακόψουν την παραγωγή εμπλουτισμένου ουρανίου. Από κοινού ανέπτυξαν τον περίφημο ιό Stuxnet, ο οποίος προκαλούσε μη ελεγχόμενη περιστροφή στους φυγοκεντρητές, στο πλαίσιο της επιχείρησης με την κωδική ονομασία Olympic Games. Η επιχείρηση ξεκίνησε επί προεδρίας Τζορτζ Μπους και κορυφώθηκε επί Ομπάμα, μέχρις ότου αποκαλυφθεί. Το Ισραήλ αργότερα προχώρησε σε σαμποτάζ κτηριακών εγκαταστάσεων που κατασκεύαζαν κρίσιμα εξαρτήματα για τους φυγοκεντρητές, καθώς και σε δολοφονίες κορυφαίων Ιρανών επιστημόνων. Παρ’ όλα αυτά, το Ιράν ανέκαμψε γρήγορα. Οι φυγοκεντρητές στη Νατάνζ συνέχισαν να λειτουργούν μέχρι τη συμφωνία του 2015, η οποία ανάγκασε την Τεχεράνη να παραδώσει το 97% του πυρηνικού της υλικού και να περιορίσει δραστικά τον εμπλουτισμό.

Για τρία χρόνια, φαινόταν ότι η απειλή της Νατάνζ είχε περιοριστεί. Οι περισσότεροι Αμερικανοί αξιωματούχοι θεωρούσαν ότι, αν και το πρόγραμμα δεν είχε εξαλειφθεί, βρισκόταν υπό έλεγχο. Η παραγωγή της μονάδας είχε σχεδόν εκμηδενιστεί. Όμως το 2018, ο πρόεδρος Τραμπ απέσυρε τις ΗΠΑ από τη συμφωνία, χαρακτηρίζοντάς την αποτυχημένη. Το Ιράν, ανταποκρινόμενο, επανενεργοποίησε δυναμικά το πρόγραμμα, εγκαθιστώντας νέους, πιο αποδοτικούς φυγοκεντρητές και αυξάνοντας τον εμπλουτισμό σε επίπεδο 60% — οριακά κάτω από αυτό που απαιτείται για κατασκευή πυρηνικής βόμβας. Εμπειρογνώμονες εκτιμούν ότι θα απαιτούνταν μόνο λίγες εβδομάδες για να φτάσει το επίπεδο στο 90%, δηλαδή την οπλική καθαρότητα.

Το Ιράν, μάλιστα, ενίσχυσε το ενδιαφέρον των επιθεωρητών στραμμένο προς τη Νατάνζ. Πρόσφατες αναφορές του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας ανέφεραν επιτάχυνση του εμπλουτισμού. Την Πέμπτη το βράδυ — ξημερώματα Παρασκευής για το Ισραήλ — ο Νετανιάχου, επικαλούμενος τα ευρήματα των επιθεωρητών, υποστήριξε ότι το Ιράν διαθέτει πλέον καύσιμο για την κατασκευή εννέα πυρηνικών όπλων, τονίζοντας ότι θα μπορούσε να τα “οπλοποιήσει” μέσα σε έναν χρόνο. Με αυτή τη δήλωση, απηύθυνε δραματικό διάγγελμα στον ισραηλινό λαό, υποστηρίζοντας ότι η απραξία απέναντι στο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν ενέχει ανυπόφορο ρίσκο για την ασφάλεια της χώρας. Η απόφαση του Ισραήλ να επέμβει προληπτικά αναμένεται να πυροδοτήσει έντονη διεθνή συζήτηση — όπως και το ερώτημα αν η διπλωματία που είχε προσεγγίσει ο Τραμπ, θα μπορούσε να αποδώσει όπως το προηγούμενο σύμφωνο του 2015.

Ωστόσο, είναι ακόμη άγνωστο το πραγματικό μέγεθος της ζημιάς. Η εγκατάσταση της Νατάνζ δεν είναι εξ ολοκλήρου υπόγεια, αλλά οι αίθουσες με τους φυγοκεντρητές βρίσκονται 50 μέτρα κάτω από την έρημο και καλύπτονται από ενισχυμένο σκυρόδεμα. Το ερώτημα παραμένει αν καταστράφηκαν οι κρίσιμες τεχνολογικές υποδομές. Οι ισραηλινές επιθέσεις δεν περιορίστηκαν στις εγκαταστάσεις. Σύμφωνα με πληροφορίες, στόχευσαν επίσης την ηγεσία του ιρανικού στρατού και του πυρηνικού προγράμματος. Κατά το παρελθόν, το Ισραήλ έχει εξοντώσει μεμονωμένους επιστήμονες, μερικούς μέσω βομβών τοποθετημένων σε οχήματα, άλλους μέσω επιθέσεων με ρομπότ. Αυτή τη φορά, ωστόσο, φαίνεται πως χτυπήθηκαν τα αρχηγεία και οι χώροι διαμονής του προσωπικού — μια προσπάθεια μαζικής εξόντωσης των εγκεφάλων του προγράμματος.

Ένα από τα μεγαλύτερα ερωτήματα που παραμένει ανοιχτό, είναι αν το Ισραήλ επιχείρησε να πλήξει τη βαθύτερη και πιο οχυρωμένη εγκατάσταση του Ιράν: την υπόγεια μονάδα εμπλουτισμού στο Φορντό. Η εγκατάσταση βρίσκεται σε στρατιωτική βάση των Φρουρών της Επανάστασης και, σύμφωνα με τον επικεφαλής του ΔΟΑΕ Ραφαέλ Γκρόσι, είναι θαμμένη σε βάθος μισού χιλιομέτρου μέσα στο βουνό. Όπως δήλωσε ο Brett McGurk, πρώην συντονιστής για τη Μέση Ανατολή σε κυβερνήσεις και των δύο αμερικανικών κομμάτων:
«Αν δεν πλήξεις το Φορντό, δεν έχεις εξουδετερώσει την ικανότητά τους να παράγουν οπλικό υλικό». Αμερικανοί αξιωματούχοι έχουν αναφέρει ότι το Ισραήλ δεν διαθέτει βόμβες ικανές να διαπεράσουν τόσο ενισχυμένες υπόγειες εγκαταστάσεις. Κι αν το Φορντό επιβίωσε, τότε είναι πολύ πιθανό η τεχνολογική καρδιά του ιρανικού προγράμματος να συνεχίσει να χτυπά.