Σε έναν κόσμο γεμάτο υπερδιέγερση από μέσα κοινωνικής δικτύωσης, υπερεπεξεργασμένες τροφές και ψηφιακές απολαύσεις, ο εγκέφαλος κατακλύζεται από τεχνητές εξάρσεις ντοπαμίνης
Η ντοπαμίνη, ένας βασικός νευροδιαβιβαστής που παράγεται στον εγκέφαλό μας, συνδέεται άρρηκτα με την ευχαρίστηση, την κινητοποίηση και το σύστημα ανταμοιβής. Όμως, στη σύγχρονη εποχή της υπερπληροφόρησης και της ψηφιακής υπερδιέγερσης, αυτός ο πανίσχυρος χημικός μηχανισμός έχει αρχίσει να… ξεφεύγει. Σύμφωνα με την καθηγήτρια Ψυχιατρικής Anna Lembke του Πανεπιστημίου Stanford, συγγραφέα του βιβλίου Dopamine Nation, η ντοπαμίνη αποτελεί σήμερα το «κοινό νόμισμα» των επιστημόνων για την κατανόηση της εξάρτησης. Η συνεχής έκθεσή μας σε έντονα, τεχνητά ερεθίσματα – όπως τα social media, οι ψηφιακές εφαρμογές ή οι υπερεπεξεργασμένες τροφές – οδηγεί σε χρόνια απορρύθμιση του συστήματος ανταμοιβής του εγκεφάλου. Με τον χρόνο, η ικανότητα να βιώνουμε ευχαρίστηση μειώνεται, και απαιτούνται ολοένα και ισχυρότερα ερεθίσματα για να νιώσουμε το ίδιο αποτέλεσμα.
Η εξάρτηση δεν περιορίζεται μόνο στις ουσίες. Όπως εξηγεί η Lembke, εντοπίζεται παντού: στη συχνή και ανεξέλεγκτη χρήση του τηλεφώνου, στην ανάγκη για συνεχές “scrolling”, στην καταναγκαστική κατανάλωση τροφής ή ψηφιακού περιεχομένου. Τα τέσσερα βασικά σημάδια εξάρτησης είναι: έλλειψη ελέγχου, έντονη επιθυμία (craving), καταναγκαστική συμπεριφορά και συνέχιση της χρήσης παρά τις αρνητικές συνέπειες. Μια από τις λύσεις που προτείνει είναι η λεγόμενη «νηστεία ντοπαμίνης» – δηλαδή μια περίοδος αποχής 30 ημερών από τη συμπεριφορά ή τη δραστηριότητα που προκαλεί υπερέκκριση ντοπαμίνης. Δεν απαιτείται αποχή από όλες τις πηγές ευχαρίστησης, αλλά από τη συγκεκριμένη που έχει γίνει πρόβλημα. Τα πρώτα 10–14 ημέρες μπορεί να είναι δύσκολες, αλλά στη συνέχεια ο εγκέφαλος αρχίζει να επανέρχεται σε φυσιολογική ευαισθησία και ισορροπία.
Για την αποφυγή υποτροπής, η Lembke εισηγείται στρατηγικές αυτοδέσμευσης. Αυτό σημαίνει να βάζουμε συνειδητά όρια στον εαυτό μας: να αφαιρούμε την πηγή του πειρασμού από το περιβάλλον μας, να θέτουμε χρονικά πλαίσια χρήσης και να περιβαλλόμαστε από ανθρώπους που υποστηρίζουν πιο υγιείς επιλογές. «Το ζητούμενο δεν είναι να εξαλείψουμε την ευχαρίστηση», λέει. «Είναι να την ξαναζήσουμε με υγιή τρόπο – έτσι ώστε και οι μικρές, απλές χαρές της ζωής να αποκτούν ξανά σημασία».
