Μέση Ανατολή: Το χτύπημα που έπρεπε να γίνει

Η πλήρης αποτίμηση της ισραηλινής επίθεσης κατά στρατιωτικών και πυρηνικών στόχων του Ιράν, η οποία ξεκίνησε τα ξημερώματα της Παρασκευής, ενδέχεται να χρειαστεί μήνες ή και χρόνια για να γίνει. Παρά ταύτα, η έντονη κριτική που έχει ήδη εκδηλωθεί εγείρει εύλογα ερωτήματα: υπήρχε, όντως, κάποια ρεαλιστική εναλλακτική για το Ισραήλ, απέναντι σε ένα καθεστώς που επανειλημμένα έχει διακηρύξει την πρόθεσή του να το εξαφανίσει; Μόλις ένα 24ωρο πριν από την επίθεση, το Διοικητικό Συμβούλιο της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας, εκπροσωπώντας 35 χώρες, διαπίστωσε επίσημα ότι το Ιράν παραβιάζει τις υποχρεώσεις του στο πλαίσιο της Συνθήκης Μη Διάδοσης Πυρηνικών Όπλων. Η σχετική τεχνική έκθεση κάνει λόγο για ταχεία συσσώρευση υψηλά εμπλουτισμένου ουρανίου, αδυναμία παροχής αξιόπιστων εξηγήσεων για την παρουσία πυρηνικού υλικού σε τρεις τοποθεσίες, καθώς και για μονομερή προσέγγιση των νομικών του δεσμεύσεων.

Με άλλα λόγια, η Τεχεράνη φέρεται να έχει παραπλανήσει τη διεθνή κοινότητα επί σειρά ετών, ενώ παράλληλα έχει θέσει τα θεμέλια για την κατασκευή πυρηνικών όπλων. Σε ένα διαφορετικό γεωπολιτικό περιβάλλον, η διπλωματία ίσως αρκούσε για να αποτραπεί η σύγκρουση. Όμως, ούτε η κυβέρνηση Τραμπ, η οποία απέτυχε να εξασφαλίσει συμφωνία έπειτα από πέντε γύρους συνομιλιών, ούτε η πολύ πιο επίμονη κυβέρνηση Μπάιντεν, που αποχώρησε απογοητευμένη από το τραπέζι του διαλόγου, κατάφεραν να κάμψουν την ιρανική αδιαλλαξία. Παράλληλα, τα μέσα που είχε επιστρατεύσει επί χρόνια το Ισραήλ —δολιοφθορές και στοχευμένες δολοφονίες— φαίνεται ότι είχαν εξαντλήσει τη δυναμική τους. Αν μπορούσαν ακόμη να αποδώσουν, δεν θα είχε αναληφθεί μια τόσο επικίνδυνη στρατιωτική επιχείρηση, με ορατό τον κίνδυνο εκτεταμένων ιρανικών αντιποίνων μέσω drones και πυραύλων.

Οι ιρανικές επιθέσεις έχουν ήδη ξεκινήσει, επιβεβαιώνοντας —από την ισραηλινή σκοπιά— τη στρατηγική αναγκαιότητα να αποτραπεί η απόκτηση πυρηνικών από την Τεχεράνη. Η άποψη ορισμένων ακαδημαϊκών πως ένα πυρηνικά εξοπλισμένο Ιράν θα μπορούσε να εξισορροπήσει το ισραηλινό πυρηνικό οπλοστάσιο παραγνωρίζει δύο σοβαρούς κινδύνους: αφενός τον αποκαλυπτικό ιδεολογικό χαρακτήρα κάποιων Ιρανών ηγετών που δεν αποκλείουν την καταστροφή μέσω «ιερού μαρτυρίου», και αφετέρου τον κίνδυνο πυρηνικής κούρσας στη Μέση Ανατολή — με τη Σαουδική Αραβία, την Τουρκία ή την Αίγυπτο να ακολουθούν τον ίδιο δρόμο.

Ακόμη και αν το Ισραήλ δεν διέθετε εναλλακτικές, αυτό δεν καθιστά δεδομένη την επιτυχία των χτυπημάτων. Πέρα από την άμεση απειλή για νέα πλήγματα, το Ιράν μπορεί να στοχεύσει εμπορικά πλοία στο Στενό του Ορμούζ, εβραϊκούς στόχους στο εξωτερικό ή αμερικανικές εγκαταστάσεις. Επιπλέον, η επιχείρηση ίσως ωθήσει το πυρηνικό του πρόγραμμα πιο βαθιά στο υπέδαφος — κυριολεκτικά και μεταφορικά — καθιστώντας μελλοντικές επιθέσεις δυσκολότερες. Οι κίνδυνοι αυτοί είναι υπαρκτοί, αλλά όχι πρωτοφανείς. Πολλά από τα σενάρια που σήμερα παρουσιάζονται ως απειλές ίσχυαν ήδη, είτε μέσω απευθείας ενεργειών της Τεχεράνης είτε μέσω οργανώσεων-προξυ όπως οι Χούθι ή η Χεζμπολάχ.

Η σιωπή της Χεζμπολάχ μετά την ισραηλινή επίθεση, αν και ενδέχεται να μην διαρκέσει, αποδίδεται εν μέρει στην ισχυρή στρατιωτική της ήττα τον περασμένο Σεπτέμβριο — ενέργεια που τότε χαρακτηρίστηκε κλιμάκωση, αλλά σήμερα περιορίζει τις δυνατότητες αντίδρασης του Ιράν, αποσταθεροποιεί το καθεστώς Άσαντ και δημιουργεί προοπτικές ελευθερίας στον Λίβανο. Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις ενέχουν πάντοτε κινδύνους. Όμως, σε κάποιες περιπτώσεις επιτυγχάνουν στρατηγικούς στόχους. Το Ισραήλ έχει στο παρελθόν καταστρέψει πυρηνικές υποδομές σε Ιράκ (1981) και Συρία (2007) – χώρες που δεν απέκτησαν ποτέ πυρηνικά όπλα.

Ακόμη και αν το Ιράν αποφασίσει να επιταχύνει το πυρηνικό του πρόγραμμα, οι δυνατότητές του είναι πλέον σοβαρά αποδυναμωμένες. Θα απαιτηθούν χρόνια για να αποκαταστήσει πλήρως την προηγούμενη δυναμική του, και ενδέχεται να είναι εκτεθειμένο σε νέα χτυπήματα. Τέλος, η επίθεση αποτελεί βαρύτατο πλήγμα στο γόητρο του ιρανικού καθεστώτος. Η στρατιωτική ταπείνωση δεν προήλθε από τις ΗΠΑ —τον λεγόμενο «Μεγάλο Σατανά»— αλλά από το Ισραήλ, τον «Μικρό Σατανά», εντός της ίδιας της ιρανικής επικράτειας. Όσο πιο ευάλωτο εμφανίζεται το καθεστώς στα μάτια των πολιτών του, τόσο πιθανότερη γίνεται η αναβίωση διαδηλώσεων όπως εκείνες του 2022.

Ίσως τελικά, το πραγματικό κλειδί για την οριστική επίλυση της πυρηνικής κρίσης να είναι η αποδυνάμωση ή και η πτώση ενός καθεστώτος που έχει οδηγήσει επί δεκαετίες σε καταπίεση, φτώχεια και γεωπολιτική αστάθεια. Η έκβαση της σύγκρουσης παραμένει αβέβαιη και οι επόμενες μέρες θα αποκαλύψουν πολλά. Προς το παρόν, η ισραηλινή επιχείρηση εκλαμβάνεται ως πράξη στρατηγικής σαφήνειας και αποφασιστικότητας — για την οποία, σε βάθος χρόνου, ίσως αποδειχθεί πως άξιζε να αναγνωριστεί.