Επιστροφή στα μετρητά: Ολλανδία, Σουηδία και Νορβηγία χτυπούν καμπανάκι κινδύνου

Σε μια εποχή όπου οι ανέπαφες συναλλαγές και οι ψηφιακές εφαρμογές έχουν αντικαταστήσει σχεδόν ολοκληρωτικά το φυσικό χρήμα, η επιστροφή στο μετρητό μοιάζει με αναχρονιστική πολυτέλεια. Κι όμως, κάποιες από τις πιο ψηφιοποιημένες χώρες της Ευρώπης –η Ολλανδία, η Σουηδία και η Νορβηγία– καλούν επισήμως τους πολίτες να κρατούν μετρητά στο σπίτι τους. Ο λόγος; Η αυξανόμενη απειλή κυβερνοεπιθέσεων και γεωπολιτικών εντάσεων. Η Κεντρική Τράπεζα της Ολλανδίας δεν μάσησε τα λόγια της: κάλεσε τα νοικοκυριά να διατηρούν στο σπίτι τους επαρκή ποσά μετρητών για τουλάχιστον τρεις ημέρες – 70 ευρώ ανά ενήλικα και 30 ευρώ ανά παιδί. Ο στόχος είναι να μπορούν να καλύψουν βασικές ανάγκες σε τρόφιμα, νερό, φάρμακα και καύσιμα, σε περίπτωση που τα συστήματα ηλεκτρονικών πληρωμών τεθούν εκτός λειτουργίας. Το σενάριο αυτό δεν είναι απλώς υποθετικό. Οι πρόσφατες δυσλειτουργίες σε δίκτυα POS στην Ισπανία και την Πορτογαλία υπενθύμισαν πόσο εύθραυστα είναι τα σύγχρονα ψηφιακά οικοσυστήματα. Η Ολλανδία ζητά επίσης από τις επιχειρήσεις να έχουν εναλλακτικούς τρόπους πληρωμής, όπως QR codes, ώστε να μπορούν να συνεχίσουν να λειτουργούν.

Η Σουηδία, πρωτοπόρος στην αποδοχή του ψηφιακού χρήματος, δεν έμεινε αμέτοχη. Τον Μάρτιο, το υπουργείο Άμυνας απέστειλε ενημερωτικό φυλλάδιο σε όλα τα σπίτια, με τον τίτλο «Αν έρθει κρίση ή πόλεμος». Η σύσταση ήταν σαφής: «κρατήστε μετρητά για τουλάχιστον επτά ημέρες». Παράλληλα, η κυβέρνηση της χώρας δημοσίευσε μελέτη, στο τέλος του 2024, με πρόταση για νομοθετική υποχρέωση αποδοχής μετρητών σε δημόσιες υπηρεσίες και κρίσιμους τομείς. Η Κεντρική Τράπεζα της Σουηδίας υπογράμμισε την ανάγκη διατήρησης της «λειτουργικής κυκλοφορίας μετρητών» ως στοιχείο εθνικής ασφάλειας.

Ακόμη πιο μπροστά κινήθηκε η Νορβηγία. Με ειδική νομοθεσία, καθίσταται υποχρεωτική η αποδοχή μετρητών από όλους τους λιανοπωλητές, με κυρώσεις για όποιον αρνείται. Παράλληλα, η κυβέρνηση ενθαρρύνει τους πολίτες να διατηρούν ένα ελάχιστο απόθεμα φυσικού χρήματος στο σπίτι, σε περίπτωση κρίσης. Όπως είχε δηλώσει χαρακτηριστικά η τότε υπουργός Δικαιοσύνης Emilie Mehl: «Αν δεν χρησιμοποιεί κανείς μετρητά και δεν τα δέχεται κανείς, τότε σε μια κρίση, τα μετρητά δεν θα χρησιμεύσουν σε τίποτα».

Η στροφή των σκανδιναβικών χωρών –που μέχρι πρόσφατα θεωρούνταν παγκόσμιοι πρωταθλητές της ψηφιακής οικονομίας– προς το μετρητό δεν αποτελεί οπισθοδρόμηση. Αντίθετα, πρόκειται για μια στρατηγική θωράκισης απέναντι σε ασύμμετρες απειλές: από κυβερνοεπιθέσεις και τεχνολογικές αστοχίες έως γεωπολιτικές κρίσεις. Είναι επίσης μια υπενθύμιση ότι η ψηφιακή πρόοδος δεν μπορεί να θεωρείται δεδομένη. Η φυσική παρουσία του χρήματος, όσο αναλογική κι αν φαντάζει στην εποχή των apps και των wallet, εξακολουθεί να αποτελεί θεμέλιο ασφάλειας και ελέγχου. Το παλιό αξίωμα «να έχεις κάτι στην άκρη» επανέρχεται, όχι πλέον μόνο ως αποταμίευση, αλλά ως εργαλείο επιβίωσης. Σε μια εποχή ρευστότητας και ψηφιακής εξάρτησης, το μετρητό επιστρέφει ως «αναλογικό αντίδοτο» στην ψηφιακή ευαλωτότητα. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις το αντιλαμβάνονται όλο και περισσότερο. Η ερώτηση είναι: εμείς είμαστε έτοιμοι;