Δεν χρειάζεται κάποιος να είναι ειδικός για να γνωρίζει ότι τα μάτια μπορούν να αποκαλύψουν πολλά. Εξάλλου, η φράση «τα μάτια είναι ο καθρέφτης της ψυχής» δεν είναι τυχαία. Παρόλα αυτά, η επιστημονική κοινότητα επί χρόνια προσπαθεί να κατανοήσει πώς ακριβώς ο ανθρώπινος εγκέφαλος αποκωδικοποιεί τις ανεπαίσθητες κινήσεις των ματιών και μεταφράζει αυτές τις πληροφορίες σε συμπεράσματα για τις σκέψεις ή τα συναισθήματα του συνομιλητή. Μια νέα μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Communications Psychology επιχειρεί να ρίξει φως σε αυτόν τον μηχανισμό, αποκαλύπτοντας πώς οι μικροσκοπικές κινήσεις των ματιών λειτουργούν ως εργαλείο μη λεκτικής επικοινωνίας. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε από την ομάδα της καθηγήτριας Ψυχολογίας Jelena Ristic στο Πανεπιστήμιο McGill του Καναδά. Στόχος της ήταν να διαπιστώσει εάν ο ανθρώπινος εγκέφαλος επεξεργάζεται διαφορετικά τις σκόπιμες (εκούσιες) από τις ακούσιες κινήσεις των ματιών. Αρχικά, ζητήθηκε από άτομα να καθίσουν μπροστά από οθόνες και να κινηθούν σύμφωνα με εντολές: άλλοτε να επιλέξουν αυθόρμητα προς ποια κατεύθυνση θα κοιτάξουν και άλλοτε να ακολουθήσουν ρητές οδηγίες για το πού να στρέψουν το βλέμμα τους.
Στη συνέχεια, περίπου 80 παρατηρητές παρακολούθησαν βίντεο αυτών των ατόμων, κομμένα λίγο πριν κινήσουν τα μάτια τους, και κλήθηκαν να προβλέψουν προς ποια κατεύθυνση θα κοιτάξουν. Τα αποτελέσματα ήταν αποκαλυπτικά: οι προβλέψεις ήταν σημαντικά ταχύτερες όταν η κίνηση των ματιών ήταν αποτέλεσμα προσωπικής επιλογής και όχι κατευθυνόμενη. «Η διαφορά αυτή μετρήθηκε σε χιλιοστά του δευτερολέπτου», δήλωσε η Ristic στο LiveScience, «αλλά δείχνει πως οι εγκέφαλοί μας αναγνωρίζουν την πρόθεση μέσα από ανεπαίσθητα σημάδια».
Παρότι οι συμμετέχοντες μπορούσαν να «προβλέψουν» τα σκόπιμα βλέμματα ταχύτερα, η πρόθεση πίσω από το βλέμμα δεν φάνηκε να αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι ανταποκρίνονται σε αυτό – δηλαδή, δεν ακολούθησαν πιο γρήγορα ή πιο πρόθυμα το σκόπιμο βλέμμα. Αυτό υποδηλώνει ότι η διαδικασία αναγνώρισης πρόθεσης και η απόκριση σε αυτή είναι δύο διακριτά βήματα στον εγκέφαλο: πρώτα αναγνωρίζεται η πρόθεση και στη συνέχεια ακολουθεί η αντίδραση.
Οι μικρές κινήσεις που «μαρτυρούν» πρόθεση
Για να εντοπίσουν την πηγή αυτής της διαφοράς, οι ερευνητές ανέλυσαν προσεκτικά τα βίντεο. Παρότι οι κινήσεις των προσώπων δεν ήταν ορατές με γυμνό μάτι, αποδείχθηκε ότι πριν από μια σκόπιμη κίνηση του βλέμματος, παρατηρούνταν μεγαλύτερη μυϊκή δραστηριότητα γύρω από τα μάτια. Αυτές οι σχεδόν ανεπαίσθητες αλλαγές φαίνεται ότι αποτελούν υποσυνείδητα «σήματα» που καταγράφονται από τους παρατηρητές, επιτρέποντάς τους να εντοπίζουν εγκαίρως την πρόθεση.
«Πιστεύουμε ότι πρόκειται για ένα πολύ ευαίσθητο σύστημα μη λεκτικής επικοινωνίας, στο οποίο ο ανθρώπινος εγκέφαλος ανταποκρίνεται εξαιρετικά γρήγορα», ανέφερε η Ristic. Η ερευνητική ομάδα σχεδιάζει να συνεχίσει τις μελέτες, αυτή τη φορά με τη συμμετοχή ατόμων που έχουν νευροαναπτυξιακές διαταραχές όπως ο αυτισμός ή η ΔΕΠΥ. Αυτές οι ομάδες συχνά δυσκολεύονται να ερμηνεύσουν κοινωνικά σήματα – και οι ερευνητές θέλουν να εντοπίσουν το ακριβές σημείο της επεξεργασίας όπου παρουσιάζεται αυτή η δυσκολία. Το ερώτημα είναι: διαφέρει η αναγνώριση της πρόθεσης ή η ανταπόκριση σε αυτή; Ή και τα δύο; Οι απαντήσεις ίσως ανοίξουν τον δρόμο για νέες μεθόδους ενίσχυσης της κοινωνικής κατανόησης και επικοινωνίας σε άτομα που τη στερούνται λόγω κάποιας διαταραχής.
