Γράφει η Ευτυχία Παπούλια
Κοινωνιολόγος
«Η τέχνη είναι μεγάλη. Θα την πλησιάσουμε με ευλάβεια και σεβασμό. Δεν έχουμε το δικαίωμα να την κατεβάζουμε στο ανάστημά μας»
Κάρολος Κουν
«Στην τέχνη ο λαός δεν αναζητά πλέον την ανακούφιση και την εξύψωση. Αναζητά το καινούριο, το παράδοξο, το σκανδαλώδες, κάποτε το χυδαίο και το αποκρουστικό. Κι εγώ ικανοποίησα το κοινό και τους κριτικούς με όλες τις σαχλαμάρες που μου έρχονταν στο κεφάλι. Έτσι έγινα διάσημος και πλούσιος. Αλλά όταν βρίσκομαι μόνος με τον εαυτό μου δεν έχω το κουράγιο να θεωρούμαι καλλιτέχνης με τη μεγάλη και την παλιά σημασία της λέξης. Αυτοί ήταν οι μεγάλοι ζωγράφοι: Τζιότο, Ρέμπραντ, Τισιανός, Γκόγια… Δεν είμαι παρά ένας κοινός σαλτιμπάγκος που κατάλαβε το πνεύμα των καιρών του, εξάντλησε και αξιοποίησε όσο καλύτερα μπορούσε τη βλακεία των συγχρόνων του… Είναι πικρή η εξομολόγησή μου, πιο θλιβερή από όσο φαίνεται… αλλά έχει τη χάρη να είναι ειλικρινής».
Λίγοι ίσως γνωρίζουν πως αυτά τα λόγια έχουν βγει από το στόμα του «ιστορικού» Πάμπλο Πικάσο, σε συνέντευξή του στον διάσημο τότε συγγραφέα Τζιοβάνι Παπίνι.
Πικρό, αλλά φαινόμενο της εποχής. Η συνταγή της επιτυχίας για μεγάλη μερίδα καλλιτεχνών, είναι ακριβώς αυτή: Να προκαλέσουν, να αιφνιδιάσουν τον ανυποψίαστο θεατή που δεν ξέρει αν πρέπει να ανεχτεί το θέαμα ή να αντιδράσει βίαια. Γιατί η βλακεία της εποχής του Πικάσο έχει πλέον μεταλλαχθεί σε αγανάκτηση και αηδία για το θλιβερό κατάντημα του θεάματος που προσφέρει ο νέος κινηματογράφος, η τηλεόραση και γενικότερα η τέχνη.
Όλα επιτρέπονται σήμερα: Πορνογραφία, βία, εξευτελισμός, εξύβριση εθνικών και θρησκευτικών συμβόλων.
Όλα είναι ανώτερη «κουλτούρα» κάποιου πολύ καινοτόμου «καλλιτέχνη», που ο στενόμυαλος λαουτζίκος αδυνατεί να συλλάβει.
Τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται μια μεταστροφή στην αντίληψη της τέχνης, μια καταβαράθρωση του πνεύματος η οποία δεν στοχεύει στην εξύψωση του ατόμου, αλλά στο να οδηγήσει στην αποστροφή. Και είναι ξεκάθαρο πως αυτή η τεταμένη προσπάθεια αλλοίωσης του ιδεώδους βολεύει και τις δυο πλευρές.
Από τη μία οι καλλιτέχνες που είδαν τη μπογιά τους να χάνεται έρχονται πάλι στην επικαιρότητα και οι νέοι, που τραβούν τα φώτα πάνω τους με το πρώτο δήθεν εναλλακτικό έργο. Από την άλλη, το σύστημα που θέλει να μας χειραγωγεί. Όταν οι παραστάσεις γύρω μας απεικονίζουν τον κόσμο άσχημο και στρεβλό, ο άνθρωπος γίνεται ένα «πτώμα», που δεν ζητά, δεν διεκδικεί.
Σαφέστατα, ο κάθε καλλιτέχνης, που επιθυμεί να αναδειχτεί με αυτόν τον τρόπο, δεν ενδιαφέρεται για την ποιότητα του προϊόντος του. Μάχεται απλά για να γίνει αντικείμενο πρόκλησης, σκληρής κριτικής, με κάθε λογοκρισία και μήνυση να είναι εντελώς ευπρόσδεκτη.
Ο Σκοπιανός σκηνοθέτης Γιάνι Μπόζατζι αξιοποιώντας αυτή τη σύγχυση που υπάρχει στη χώρα του αλλά και την ανεκτικότητα της Δημοκρατικής Δύσης στην προσβολή και χλευασμό των θρησκευτικών της συμβόλων σκέφθηκε να εφαρμόσει την ίδια συνταγή και πήρε αμέσως αυτό που ήθελε.
Τον έβρισαν, τον απείλησαν, αναπαρήγαγαν το τρέιλερ, έγραψαν δεκάδες άρθρα εναντίον του.
Ο Σκοπιανός σκηνοθέτης Γιάνι Μποζάτζι, στην πρεμιέρα της επίμαχης ταινίας
Όμως το χυδαίο και το σκανδαλώδες δεν πουλάει πάντα. Η εποχή μας έχει κορεστεί από αυτό το είδος τέχνης και από τους πρωτοπόρους εκπροσώπους του. Έχει γυρίσει την πλάτη στο θέαμα, όταν οι καλλιτέχνες το διαχειρίζονται ως ένα σκαλοπάτι για να εξασφαλίσουν την επιβίωσή τους στον χώρο της πολιτικής χωρίς τελικά να τα καταφέρνουν ούτε στον ένα ούτε στον άλλο χώρο. Είναι το τίμημα της ανεπάρκειας.
Ο Μπόζατζι θεώρησε και αυτός πως μπορεί να επηρεάσει τις πολιτικές εξελίξεις και ευκαιρία να διεκδικήσει την ανταμοιβή τους, προσβάλλοντας το θρησκευτικό συναίσθημα και τα σύμβολα ενός λαού από τον οποίο η χώρα του εκλιπαρεί για βοήθεια.
Μπορεί να θεωρεί τον εαυτό του σκηνοθέτη αλλά σε στιγμές περισυλλογής ας κάνει κι αυτός μία ενδοσκόπηση σαν εκείνη του Πικάσο.
Γιατί είναι νόμος της φύσης. Η λάμψη που εκπέμπουν οι κομήτες διαρκεί μόνο, ελάχιστα δευτερόλεπτα.
Η βλακεία όμως των σύγχρονων έχει διάρκεια δεκαετιών. Ώρα λοιπόν αντί να εξοργιζόμαστε με κάθε εκφυλισμένο «καλλιτεχνικό» προϊόν, να στραφούμε στην πραγματική τέχνη που καταλαγιάζει τις φουρτούνες της ψυχής μας αντί να τις προκαλεί.
Αυτή ακριβώς είναι η δουλειά της, όπως και η δική μας, να επιλέγουμε αυτά τα ερεθίσματα που θα εξυψώσουν το πνεύμα και θα μας ταξιδέψουν σε κάτι ιδεατό, μακριά για λίγο από την βάρβαρη καθημερινότητα.
Είναι άλλωστε φανερό πως η τέχνη δεν μπορεί να διδάξει τίποτε σε κανέναν, αφού εδώ και 4000 χρόνια η ανθρωπότητα δεν έχει μάθει τίποτα, όπως έλεγε ο μεγάλος Αντρέι Ταρκόφσκυ.