Με την Ευρώπη να διατρέχει μια από τις πιο κρίσιμες περιόδους αστάθειας της σύγχρονης ιστορίας της, οι 32 ηγέτες των κρατών-μελών του ΝΑΤΟ συγκεντρώνονται στις 24 και 25 Ιουνίου στη Χάγη, υπό τη βαριά σκιά της αβεβαιότητας που δημιουργεί ο ρόλος των ΗΠΑ και η εκρηκτική ρητορική του προέδρου Ντόναλντ Τραμπ. Ο Λευκός Οίκος, πριν ακόμη τον αιφνιδιαστικό βομβαρδισμό στο Ιράν, είχε διαμηνύσει ότι η αμερικανική συμμετοχή στη Βορειοατλαντική Συμμαχία περνά πλέον από το φίλτρο μιας νέας στρατηγικής ιεράρχησης: η Ασία μπαίνει σε πρώτη προτεραιότητα, ενώ η Ευρώπη καλείται να επωμιστεί μεγαλύτερο βάρος για την άμυνά της. Η κορυφαία ανησυχία των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων τις τελευταίες εβδομάδες συνοψίζεται σε ένα ερώτημα: θα αποσύρουν οι Ηνωμένες Πολιτείες τα στρατεύματά τους και τα στρατιωτικά τους μέσα από την ήπειρο, και αν ναι, πότε; Η ευρωπαϊκή άμυνα παραμένει διαρθρωτικά εξαρτημένη από τη στρατιωτική ισχύ των ΗΠΑ επί οκτώ δεκαετίες, και η πιθανότητα αποδυνάμωσης ή και ανατροπής αυτού του πλαισίου εγείρει υπαρξιακά διλήμματα.
Ο Τραμπ, ο οποίος σχεδιάζει να παραστεί στη σύνοδο της Χάγης, έχει θέσει ως προϋπόθεση για τη δέσμευση των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ την επίτευξη του στόχου αμυντικών δαπανών ίσων με το 5% του ΑΕΠ για κάθε μέλος – από 2% που είναι ο επίσημος στόχος σήμερα. Παρά την υπερβολή και τη μονομέρεια της απαίτησης, οι ευρωπαίοι ηγέτες επιδιώκουν να την αντιμετωπίσουν με ρεαλισμό, θεωρώντας ότι μια ενιαία γραμμή δέσμευσης ίσως είναι η μόνη ικανή να διατηρήσει τον αμερικανικό στρατιωτικό «ομφάλιο λώρο» στην ήπειρο. Ο Γερμανός καγκελάριος Φρίντριχ Μερτς υποστήριξε πρόσφατα, μετά από επίσκεψή του στον Λευκό Οίκο, ότι η Ουάσιγκτον παραμένει πιστή στη Συμμαχία. Ωστόσο, οι εξελίξεις των τελευταίων μηνών – με πιο χαρακτηριστικό το επεισόδιο Τραμπ–Ζελένσκι, όταν ο αμερικανός πρόεδρος φέρεται να ταπείνωσε τον ουκρανό ηγέτη στο Οβάλ Γραφείο – έχουν κλονίσει την εμπιστοσύνη πολλών ευρωπαίων ηγετών. Όπως σχολιάζουν οι Financial Times, το ερώτημα δεν είναι αν θα πειστεί προσωρινά ο Τραμπ, αλλά αν η στρατηγική παρουσία των ΗΠΑ στην Ευρώπη θα συνεχιστεί με συνέπεια και βάθος.
Το ενδεχόμενο αποδυνάμωσης του αμερικανικού αποτυπώματος στην Ευρώπη αναδεικνύεται ως κομβικό και στη νέα στρατηγική αμυντική αναθεώρηση των ΗΠΑ, την οποία προετοιμάζει ο υπουργός Άμυνας Πιτ Χέγκσεθ, δίνοντας έμφαση στην «αυτοάμυνα» και στην ανάσχεση της Κίνας. Οι ΗΠΑ δεν έχουν κοινοποιήσει επισήμως κανένα χρονοδιάγραμμα ή επιχειρησιακό σχέδιο αποχώρησης, αλλά, όπως σημειώνουν αξιωματούχοι του ΝΑΤΟ, η πρόβλεψη μετασχηματισμού είναι υπαρκτή και δεν συνοδεύεται από ανάλογη προετοιμασία των ευρωπαϊκών δυνάμεων.
Η Γαλλία, με τη μακροχρόνια πολιτική στρατιωτικής αυτονομίας και πυρηνικής αυτάρκειας, διατηρεί την πιο νηφάλια στάση. Στο Παρίσι, η πιθανή αποχώρηση των ΗΠΑ δεν θεωρείται υπαρξιακή απειλή αλλά ευκαιρία για ουσιαστική ενίσχυση του λεγόμενου «ευρωπαϊκού πυλώνα». Ο πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν είχε από χρόνια προτείνει την ενίσχυση της στρατηγικής αυτονομίας της Ε.Ε., μια θέση που είχε τότε προκαλέσει αντιδράσεις αλλά πλέον αρχίζει να βρίσκει ευρύτερη απήχηση. Ωστόσο, ειδικοί αναλυτές, όπως ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων Κάρλο Μασάλα, προειδοποιούν: το ΝΑΤΟ είναι μια ενιαία στρατιωτική δομή και οι ΗΠΑ αποτελούν το κέντρο της. «Δεν υπάρχει ευρωπαϊκός πυλώνας – είναι μια φράση χωρίς στρατιωτική αντιστοίχιση», τόνισε χαρακτηριστικά, σημειώνοντας πως η ευρωπαϊκή εξάρτηση αφορά όχι μόνο σε στρατεύματα αλλά και σε κρίσιμες λειτουργίες, όπως επιτήρηση, logistics, διοίκηση και έλεγχος.
Την ίδια ώρα, ο Μαρκ Ρούτε, γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ, δήλωσε ότι η δέσμευση του 5% του ΑΕΠ έως το 2035 θα σπάσει σε δύο σκέλη: 3,5% για βασικές αμυντικές ανάγκες και 1,5% για κυβερνοασφάλεια και υποδομές. Αυτή η κατεύθυνση επιδιώκει να πείσει τον Τραμπ ότι οι Ευρωπαίοι αναλαμβάνουν πιο σοβαρά τον ρόλο τους στη συλλογική άμυνα. Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Ένωση υπογραμμίζει την ανάγκη για ταχεία και στοχευμένη επένδυση στις αμυντικές δυνατότητες των κρατών-μελών, με την αντιπρόεδρο της Κομισιόν Κάγια Κάλλας να προειδοποιεί ότι η Ρωσία έχει μετατραπεί σε χώρα που δαπανά περισσότερα για την άμυνα απ’ ό,τι για την υγεία και την εκπαίδευση, δείχνοντας ότι η απειλή είναι διαρκής και εξελισσόμενη. Η Χάγη ίσως προσφέρει μια πρόσκαιρη σταθερότητα. Ωστόσο, η ουσιαστική απάντηση για το μέλλον της διατλαντικής ασφάλειας, την επάρκεια των ευρωπαϊκών στρατών και την ενότητα της Συμμαχίας θα δοθεί όχι στη σύνοδο, αλλά στο πεδίο της εφαρμογής. Με έναν πρόεδρο των ΗΠΑ που θεωρεί «όρους» τα συμβατικά άρθρα της Βορειοατλαντικής Συνθήκης, η Ευρώπη καλείται να κάνει το επόμενο βήμα – όχι με φόβο, αλλά με σχέδιο.
