Ιράν – Ισραήλ: Διπλωματία στα συντρίμμια

Η προσπάθεια για μια συμφωνία σχετικά με το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν ενδέχεται να αναβιώσει, ακόμη και μετά τις ισραηλινές επιθέσεις που ναυάγησαν τον τελευταίο γύρο συνομιλιών. Αν ο πόλεμος είναι η συνέχιση της διπλωματίας με άλλα μέσα, τότε η διπλωματία δεν τελειώνει ποτέ. Παρά τη σύρραξη Ισραήλ–Ιράν που μαίνεται και ενδέχεται να επεκταθεί, η πιθανότητα επανέναρξης συνομιλιών για τον έλεγχο του διευρυνόμενου πυρηνικού προγράμματος του Ιράν δεν πρέπει να αποκλειστεί. Οι διαπραγματεύσεις έχουν ανασταλεί όσο διαρκεί ο πόλεμος και το μέλλον της διπλωματίας παραμένει ασαφές. Το Ιράν αναμένεται να απαντήσει στις ισραηλινές επιθέσεις, οι οποίες ενδέχεται να συνεχιστούν για ημέρες ή και εβδομάδες. Η Ουάσινγκτον, προς το παρόν, δεν φαίνεται να καταβάλλει καμία ουσιαστική προσπάθεια για να σταματήσει η βία και να ξαναρχίσει ο διάλογος. Ωστόσο, η Τεχεράνη εξακολουθεί να δηλώνει πρόθυμη για συμφωνία, όπως και ο πρόεδρος Τραμπ. Το πότε και πώς θα επανεκκινήσουν οι διαπραγματεύσεις εξαρτάται από τη χρονική διάρκεια και την έκβαση της σύγκρουσης.

«Είμαστε έτοιμοι για οποιαδήποτε συμφωνία διασφαλίζει ότι το Ιράν δεν θα επιδιώξει την απόκτηση πυρηνικών όπλων», δήλωσε την Κυριακή σε ξένους διπλωμάτες στην Τεχεράνη ο Ιρανός υπουργός Εξωτερικών Αμπάς Αραγτσί. Παράλληλα, ξεκαθάρισε πως η χώρα του δεν θα αποδεχθεί καμία συμφωνία που θα την στερεί από τα πυρηνικά της δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένου του εμπλουτισμού ουρανίου για ειρηνική χρήση. Ο Αραγτσί υποστήριξε ότι το Ισραήλ δεν επιτέθηκε για να αποτρέψει την κατασκευή βόμβας –την οποία το Ιράν αρνείται ότι επιδιώκει– αλλά για να εκτροχιάσει τις συνομιλίες για μια συμφωνία, την οποία ο Νετανιάχου αντιμάχεται. «Πρόκειται για μια προσπάθεια υπονόμευσης της διπλωματίας και των διαπραγματεύσεων», πρόσθεσε, άποψη που συμμερίζονται και αρκετοί αναλυτές στη Δύση. «Το Ισραήλ δεν θέλει καμία συμφωνία για το πυρηνικό ζήτημα· δεν επιδιώκει διάλογο ούτε διπλωματική λύση».

Ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου υποστηρίζει ότι οι επιθέσεις στόχευαν στην αποτροπή της κατασκευής πυρηνικού όπλου από το Ιράν, τη στιγμή που είχε προγραμματιστεί έκτος γύρος συνομιλιών ΗΠΑ–Ιράν με στόχο ακριβώς την αποφυγή αυτού του ενδεχομένου. Παρότι το Ισραήλ θεωρεί ότι έπρεπε να δράσει άμεσα, οι ΗΠΑ και οι ευρωπαϊκές υπηρεσίες εκτιμούν ότι το Ιράν απέχει ακόμη μήνες από την ικανότητα κατασκευής πυρηνικής βόμβας και δεν έχει λάβει σχετική απόφαση. Ο Νετανιάχου θεωρεί πως οποιαδήποτε συμφωνία που θα επιτρέπει στον εχθρό του να εμπλουτίζει ουράνιο, ακόμη και για ειρηνική χρήση, είναι απαράδεκτη, αφού ενέχει τον κίνδυνο πυρηνικά εξοπλισμένου Ιράν στο μέλλον. Φαίνεται να πιστεύει ότι μια συμφωνία μεταξύ ΗΠΑ–Ιράν θα εμπόδιζε τον στρατηγικό του στόχο: την εξουδετέρωση του ιρανικού προγράμματος και –ενδεχομένως– την πτώση του καθεστώτος.

Ωστόσο, χωρίς αμερικανική συμμετοχή, είναι σχεδόν αδύνατο το Ισραήλ να καταστρέψει το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα. Ο Τραμπ, αν και γνώριζε για την ισραηλινή επίθεση, δεν έχει κάνει δημόσιες κινήσεις περιορισμού του Ισραήλ. Πιστεύει ότι η σύγκρουση μπορεί να φέρει το Ιράν πίσω στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με ασθενέστερη θέση και έτοιμο να αποδεχθεί τον πλήρη τερματισμό του εμπλουτισμού ουρανίου. Το Ιράν, ωστόσο, επικαλείται το Διεθνές Σύμφωνο Μη Διάδοσης Πυρηνικών Όπλων, που του αναγνωρίζει το δικαίωμα για ειρηνική χρήση. Την Παρασκευή, ο Τραμπ έγραψε: «Πριν δύο μήνες έδωσα στο Ιράν τελεσίγραφο 60 ημερών να συνάψει συμφωνία. Σήμερα είναι η 61η ημέρα. Τους είπα τι να κάνουν, αλλά δεν το έκαναν. Τώρα ίσως έχουν μια δεύτερη ευκαιρία!» Το πρωί της Κυριακής, μέσω του Truth Social, προειδοποίησε το Ιράν να μην επιτεθεί σε αμερικανικές δυνάμεις, ενώ δήλωσε ανοιχτός σε συμφωνία που θα τερματίσει τη σύγκρουση. Ωστόσο, παραμένει ασαφές αν το Ισραήλ θα δεχτεί συμφωνία που να επιτρέπει έστω και περιορισμένο εμπλουτισμό.

Ο πρώην διπλωμάτης Βάλι Νασρ εκτιμά ότι μια βιαστική συμφωνία υπό πίεση θα εκληφθεί ως παράδοση και θα αποδυναμώσει περαιτέρω την ιρανική κυβέρνηση. «Δεν πρόκειται να παραιτηθούν από τον εμπλουτισμό τόσο εύκολα», δήλωσε. Ο Ρόμπερτ Μάλεϊ, πρώην διαπραγματευτής των ΗΠΑ για το πυρηνικό ζήτημα, σημειώνει ότι η επανεκκίνηση των συνομιλιών θα εξαρτηθεί από την έκταση των ζημιών που θα προκαλέσει το Ισραήλ στο ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα. Η Τεχεράνη, που θεωρεί τις ΗΠΑ συνυπεύθυνες για την επίθεση, δεν είναι έτοιμη να επιστρέψει στον διάλογο. «Προς το παρόν η Ουάσινγκτον στηρίζει τις επιχειρήσεις του Ισραήλ, αλλά αργά ή γρήγορα θα προσπαθήσει να τις περιορίσει», εκτίμησε ο Μάλεϊ, προσθέτοντας ότι ο Τραμπ εξακολουθεί να επιθυμεί συμφωνία χωρίς να εμπλακεί απευθείας στον πόλεμο.

Η Καρίν φον Χίπελ, πρώην στέλεχος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, προειδοποιεί: «Θα επιστρέψουμε στο τραπέζι, αλλά με βαρύ κόστος για το Ισραήλ και την περιοχή». Κατά την ίδια, το Ιράν επιθυμεί μια λύση που να του επιτρέπει να «σώσει τα προσχήματα», ενώ ο Τραμπ επιδιώκει την πλήρη υποταγή. Εκτός αν καταρρεύσει το ιρανικό καθεστώς ή αν το Ισραήλ στοχεύσει την πολιτική και θρησκευτική ηγεσία, όπως συνέβη με τη Χεζμπολάχ, οποιαδήποτε συμφωνία θα μοιάζει με αυτήν του 2015 επί Ομπάμα –την οποία ο Τραμπ εγκατέλειψε το 2018. «Θα είναι μάλλον παρόμοια με τη συμφωνία Ομπάμα, αλλά ο Τραμπ θα θελήσει να τη “βαφτίσει” δική του», εκτιμά η φον Χίπελ. «Αν προβλέπει αρκετές δικλίδες ασφαλείας, ο Τραμπ θα μπορέσει να την “πουλήσει” ως νίκη, ακόμη κι αν κάποιοι Ρεπουμπλικανοί και το Ισραήλ την επικρίνουν». Ο καθηγητής Ράτζαν Μένον εκτιμά ότι ο Τραμπ έκανε λανθασμένη εκτίμηση αν πιστεύει ότι η ισραηλινή επίθεση θα οδηγήσει το Ιράν σε συμφωνία χωρίς εμπλουτισμό. «Το μόνο βέβαιο είναι ότι ο Νετανιάχου πέτυχε να εκτροχιάσει τις διαπραγματεύσεις ΗΠΑ–Ιράν – τουλάχιστον προς το παρόν».

Παρόλα αυτά, η Τεχεράνη επιδιώκει την επιστροφή στον διάλογο, καθώς μια συμφωνία προσφέρει τη μόνη πραγματική ασπίδα από νέες ισραηλινές επιθέσεις, δεδομένου ότι η χώρα έχει απολέσει μεγάλο μέρος των αεράμυνών της και τα αντίποινά της είναι περιορισμένα. Η ειδικός σε θέματα Ιράν, Σουζάν Μαλόνι, προειδοποιεί ότι το καθεστώς αντιμετωπίζει τη σοβαρότερη υπαρξιακή κρίση από την εποχή της εισβολής του Σαντάμ Χουσεΐν το 1980. Η διπλωματία παραμένει η μόνη οδός διεξόδου, σύμφωνα με την ίδια. Το ιρανικό καθεστώς καλείται να επιλέξει: θα συνεχίσει την αντιπαράθεση ή θα επανέλθει στον διάλογο από θέση αδυναμίας;

Εναλλακτικά, το Ιράν θα μπορούσε να διευρύνει τον πόλεμο, πλήττοντας ενεργειακά συμφέροντα στον Κόλπο, κλείνοντας τα Στενά του Ορμούζ ή εξαπολύοντας τρομοκρατικές ενέργειες κατά ξένων στόχων – εξέλιξη που θα οδηγούσε με βεβαιότητα σε απευθείας εμπλοκή των ΗΠΑ, στόχος που φέρεται να επιδιώκει ο Νετανιάχου. Η Ευρώπη, παρότι έχει παραγκωνιστεί από τον Τραμπ, εμφανίζεται έτοιμη να επαναφέρει τη συμφωνία του 2015. «Ελπίζω να είναι ακόμη δυνατόν», δήλωσε ο Γερμανός ΥΠΕΞ Γιοχάν Βάντεπουλ από το Ομάν, προσθέτοντας ότι Γερμανία, Γαλλία και Βρετανία παραμένουν πρόθυμες να μεσολαβήσουν. Το Ιράν δεν πρέπει ποτέ να αποκτήσει πυρηνικά όπλα, τόνισε. Ωστόσο, πέρα από την επιθυμία για αποκλιμάκωση, δεν προανήγγειλε κάποια συγκεκριμένη πρωτοβουλία. «Υπάρχει μια κοινή προσδοκία πως μέσα στην επόμενη εβδομάδα πρέπει να καταβληθεί σοβαρή προσπάθεια από όλες τις πλευρές για να σταματήσει η αλυσιδωτή βία».