Γράφει η Ευτυχία Παπούλια
Κοινωνιολόγος
Ο άνθρωπος είναι ένα κοινωνικό ον που σιχαίνεται τους όμοιούς του.
Ευγένιος Ντελακρουά, Γάλλος ζωγράφος
«Όταν ήμουν μόνη μου, πετύχαινα σημαντικά πράγματα στον αθλητισμό. Οι σχέσεις με αποπροσανατόλιζαν», εξομολογήθηκε πρόσφατα η Ολυμπιονίκης Νίκη Μπακογιάννη, αγγίζοντας ένα ζήτημα που απασχολεί ολοένα και περισσότερους νέους: Μπορεί μια συντροφική σχέση να συνυπάρχει με την προσωπική εξέλιξη; Ή μήπως ο έρωτας, όταν δεν οριοθετείται, καταλήγει να στραγγαλίζει την ελευθερία και να καθυστερεί τον άνθρωπο από τον αυθεντικό του προορισμό; Η παραδοσιακή αντίληψη του δεσμού – με καθημερινή συνύπαρξη, συνεχή παρουσία και συχνά άρρητες προσδοκίες για μακροχρόνια εξέλιξη – δείχνει να έχει φθαρεί. Οι νεότερες γενιές δεν απορρίπτουν την αγάπη, απορρίπτουν όμως τη μορφή της σχέσης που πνίγει, που επιβάλλει, που καταστρατηγεί τα προσωπικά όρια. Η επιφύλαξη δεν είναι απέναντι στην επαφή, αλλά απέναντι στην απώλεια εαυτού.
Η σημερινή πραγματικότητα είναι εξαντλητική: οικονομική ανασφάλεια, ψυχολογική φθορά, πίεση χρόνου και μια κοινωνία που προβάλλει διαρκώς ανέφικτα πρότυπα επιτυχίας και σύνδεσης. Σε αυτό το πλαίσιο, οι σχέσεις αντιμετωπίζονται όλο και πιο συχνά ως βάρος. Η καθημερινή αναζήτηση νοήματος μετατρέπεται σε ρουτίνα ποτών, τυπικών ραντεβού και υπερανάλυσης. Ο χρόνος καταναλώνεται χωρίς ουσία, και το πορτοφόλι – ήδη εξασθενημένο – ακολουθεί. Δύο νέοι σήμερα δεν μπορούν να βγαίνουν κάθε βράδυ, ούτε να αναλώνονται σε πολυέξοδες εξόδους για να «κρατήσουν ζωντανή» μια σχέση. Ένας καφές την εβδομάδα, μια μικρή εκδρομή σε κοντινό προορισμό είναι αρκετά για να διαπιστωθεί αν υπάρχει πραγματική χημεία. Δεν χρειάζονται φώτα και σκηνές· χρειάζονται σιωπές που δεν τρομάζουν, βλέμματα που δεν αποφεύγονται.
Ταυτόχρονα, οφείλουμε να θέσουμε τέλος σε μια συναισθηματικά αναχρονιστική πρακτική: τους μακροχρόνιους δεσμούς όπου κυρίως οι γυναίκες παραμένουν προσκολλημένες σε μια υπόσχεση γάμου που δεν έρχεται ποτέ. Είναι πλέον ανεύθυνο – αν όχι επικίνδυνο – να συνεχίζει κανείς μια σχέση χωρίς ξεκάθαρες προθέσεις. Η συντροφικότητα απαιτεί ειλικρίνεια, όχι αναβολές. Η ανεξαρτησία μέσα στη σχέση δεν είναι δείγμα απόστασης, αλλά ένδειξη ωριμότητας. Η ανάγκη για προσωπικό χώρο και χρόνο δεν ακυρώνει την αγάπη – την θωρακίζει. Αντίθετα, οι σχέσεις που απαιτούν συνεχή παρακολούθηση, κοινή δραστηριότητα σε όλα και απορρόφηση του άλλου, είναι σχέσεις ασταθείς και βαθιά ανασφαλείς. Η διατήρηση του προσωπικού χώρου είναι θεμέλιο για κάθε ουσιαστική σχέση. Ο άνθρωπος χρειάζεται να παραμένει σε επαφή με τον εαυτό του, να εξελίσσεται, να αναπνέει έξω από το «μαζί», για να μπορέσει να επιστρέφει σε αυτό με πλήρη συνείδηση και καθαρότητα.
Η ποιότητα μιας σχέσης δεν κρίνεται από την ποσότητα του χρόνου που περνάει μαζί το ζευγάρι, αλλά από την ικανότητά του να συμπορεύεται χωρίς να αλληλοεξουδετερώνεται. Δύο άνθρωποι δεν χρειάζεται να είναι ένα· χρειάζεται να είναι δύο ολόκληροι άνθρωποι που επιλέγουν να είναι μαζί. Η σύνδεση που γεννιέται όταν ο καθένας παραμένει αυτόνομος είναι βαθύτερη από τη συμβιωτική εξάρτηση. Και όμως, αυτή η τόσο απλή αλήθεια έχει θαφτεί κάτω από τόνους ψηφιακής απομόνωσης. Περνάμε τα βράδια μας μπροστά από οθόνες, καθηλωμένοι σε σειρές και εικόνες που κατασκευάζουν φανταστικούς έρωτες. Έχουμε απομακρυνθεί από τα χωριά μας, από τους ελεύθερους υπαίθριους χώρους, από τις πλατείες. Σήμερα, ακόμα και στο γυμναστήριο, ο καθένας φοράει τεράστια ακουστικά, χτίζοντας ένα τοίχο σιωπής γύρω από τον εαυτό του. Ο φόβος της επαφής ντύνεται με πρόφαση την αυτοπροστασία.
Έχουμε ταυτίσει την «ελευθερία» με τη μοναξιά, και τη μοναχικότητα με απουσία ενδιαφέροντος. Κι όμως, το να είσαι μόνος δεν σημαίνει να είσαι απελπισμένος. Αντιθέτως, ο χρόνος που αφιερώνεται στην προσωπική ανασκόπηση, στην ενδοσκόπηση και στη φροντίδα του εαυτού, είναι αυτός που επιτρέπει τελικά τη δημιουργία πιο υγιών σχέσεων. Μια ολοκληρωμένη σχέση ξεκινά πάντα από έναν ολοκληρωμένο άνθρωπο. Μέσα σε έναν κόσμο ψηφιοποιημένο, όπου η επαφή έχει αντικατασταθεί από μηνύματα, emojis και μηχανικούς αλγόριθμους που “προτείνουν” το ταίρι μας, το φλερτ αποκτά επαναστατική αξία.
Το βλέμμα, η αυθεντική παρουσία, η πρόθεση που δεν κρύβεται πίσω από οθόνες, είναι τρόποι αντίστασης σε έναν κόσμο μοναξιάς, καλωδίων και καταναγκαστικής χαράς. Αντί να επενδύουμε σε σχέσεις-σκηνικά, που μοιάζουν τέλειες στα social media αλλά άδειες στη σιωπή, ας αναζητήσουμε σχέσεις που μας επιτρέπουν να αναπνέουμε ελεύθερα δίπλα στον άλλον. Ας επιστρέψουμε στη φυσική εγγύτητα, στη διακριτική χειρονομία, στη βαθιά ερώτηση. Ας αναζητήσουμε όχι απλώς κάποιον να περάσουμε τον χρόνο μας, αλλά κάποιον να μοιραστούμε την πορεία μας. Γιατί τελικά, σε έναν γυάλινο κόσμο γεμάτο καλώδια, pixels, μοναξιά και υποκατάστατα αξίας πολλών ευρώ, η αγάπη δεν είναι πολυτέλεια· είναι αντίσταση. Και ο έρωτας – όταν είναι ελεύθερος – είναι πάντα μια επανάσταση με ανθρώπινο πρόσωπο.
