Η 27η Απριλίου 1941 ξημέρωσε βαριά στην Αθήνα. Έπειτα από μια νύχτα γεμάτη εκρήξεις, πανικό και σιωπηλό τρόμο, η πόλη υποδέχθηκε το φως της ημέρας βυθισμένη σε μια παράξενη ακινησία. Λίγο πριν τις 9 το πρωί, ο κόσμος σταμάτησε: η ναζιστική σημαία υψώθηκε στον ιερό βράχο της Ακρόπολης και το κέντρο της ελληνικής ψυχής σκιάστηκε από τα σύμβολα της υποταγής. Η στιγμή εκείνη δεν ήταν μόνο το σήμα της στρατιωτικής ήττας, αλλά και η αφετηρία μιας τριετίας τρόμου, πείνας, αντίστασης και ανείπωτων θυσιών. Λίγο πριν καταληφθεί ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Αθηνών, ακούστηκε το ύστατο κάλεσμα: «Εδώ ελεύθεραι ακόμη Αθήναι! Έλληνες, οι Γερμανοί εισβολείς είναι στα πρόθυρα της πόλης. Κρατήστε μέσα σας το πνεύμα του μετώπου. Ο σταθμός σε λίγο θα πάψει να είναι ελληνικός – θα μεταδίδει ψέματα. Μην τους ακούτε! Ο πόλεμος συνεχίζεται μέχρι τη νίκη. Ζήτω το Έθνος των Ελλήνων!» Ένα μήνυμα που δεν ήταν απλά λόγια στον αέρα, αλλά ο όρκος μιας γενιάς να μη λυγίσει, όσο σκοτεινές κι αν γίνονταν οι μέρες που έρχονταν.
Η προδιαγεγραμμένη παράδοση: Η Αθήνα ανοχύρωτη
Την προηγούμενη μέρα, επιτροπή υπό τον ανώτατο στρατιωτικό διοικητή Χρήστο Καβράκο είχε συμφωνήσει την παράδοση της πόλης ως ανοχύρωτης. Το πρωί της 27ης Απριλίου, οι Γερμανοί έμπαιναν από τρεις κατευθύνσεις – Πατησίων, Κηφισίας και Ιερά Οδό – καταλαμβάνοντας ταχύτατα κεντρικές υπηρεσίες: το Δημαρχείο, τον Ραδιοφωνικό Σταθμό, το τηλεγραφείο. Μόλις την επομένη, στις 28 Απριλίου, τα ανώτερα στρατιωτικά επιτελεία της Βέρμαχτ εγκαθίστανται στο ξενοδοχείο “King George”, στην καρδιά της πλατείας Συντάγματος. Η γερμανική σημαία κυματίζει επίσημα στην Αθήνα, επιβάλλοντας τη σκληρή πραγματικότητα της ξένης κατοχής.
Η είσοδος των στρατευμάτων κατοχής συνοδεύτηκε από ακραία μέτρα ελέγχου: απαγόρευση κυκλοφορίας μετά τις 9 το βράδυ, κατάσχεση όπλων, λογοκρισία στα έντυπα. Σε όλη την Αθήνα, οι εντολές σιωπής επαναλαμβάνονταν ανά πεντάλεπτο από το ραδιόφωνο, σαν ένας αδιάκοπος ψίθυρος επιβολής. Ο φόβος απλώθηκε σαν παχύ νέφος πάνω από την πόλη. Καμία ανάρτηση εφημερίδας, καμία ελεύθερη συζήτηση. Μια Αθήνα σκυφτή, σιωπηλή, ασθμαίνουσα κάτω από τις μπότες των κατακτητών.
Παράλληλα, άρχισε η ανελέητη λεηλασία της ελληνικής οικονομίας. Τρόφιμα, καύσιμα και πρώτες ύλες αρπάζονταν καθημερινά για τις ανάγκες των κατακτητών. Οι εισαγωγές διακόπηκαν, ο αποκλεισμός από το βρετανικό ναυτικό απέκοψε κάθε οδό ανεφοδιασμού. Η ελληνική κυβέρνηση-μαριονέτα, υπακούοντας στις γερμανικές εντολές, τύπωνε άσκοπα νέο χρήμα για να καλύψει τα “Έξοδα Κατοχής”, προκαλώντας καλπάζοντα υπερπληθωρισμό. Μέσα σε λίγους μήνες, οι βασικές προμήθειες έγιναν άπιαστες, τα μεροκάματα μηδενίστηκαν και η πείνα θέρισε τον άμαχο πληθυσμό. Το χειμώνα του 1941-42, δεκάδες χιλιάδες Αθηναίοι – πολλοί εκ των οποίων παιδιά – πέθαναν από ασιτία στους δρόμους της πόλης.
Από τη στρατιωτική ήττα στη θεσμική προδοσία
Η είσοδος των ναζί ακολούθησε την παράδοση της χώρας μετά την αποτυχία της εαρινής ιταλικής επίθεσης και την επέμβαση των γερμανικών δυνάμεων από τα βόρεια. Ο αντιστράτηγος Γεώργιος Τσολάκογλου υπέγραψε την άνευ όρων παράδοση στις 20-21 Απριλίου 1941, χωρίς να ενημερώσει ούτε τον βασιλιά Γεώργιο Β’ ούτε την εξόριστη κυβέρνηση. Στις 22 Απριλίου, ο βασιλιάς και το υπουργικό συμβούλιο αποχώρησαν για την Κρήτη, αφήνοντας την πρωτεύουσα στο έλεος του κατακτητή. Από τις 30 Απριλίου 1941 έως την απελευθέρωση το 1944, τρεις κυβερνήσεις δωσιλόγων (Τσολάκογλου, Λογοθετόπουλος, Ράλλης) υπέγραφαν μέτρα οικονομικής και πολιτικής υποταγής, καταδικάζοντας τη χώρα σε οικονομικό, κοινωνικό και ηθικό μαρασμό.
Μέσα σε αυτό το ασφυκτικό πλαίσιο φόβου και εξαθλίωσης, γεννήθηκε το πνεύμα της Αντίστασης. Από τα πρώτα σύντομα συνθήματα στους τοίχους μέχρι τις οργανωμένες αντάρτικες ομάδες στα βουνά, η σπίθα δεν άργησε να φουντώσει. Η 27η Απριλίου δεν σήμανε μόνο το τέλος της ελεύθερης Αθήνας. Έσπειρε τον σπόρο της ελπίδας που αργότερα θα φλόγιζε τον Γοργοπόταμο, την Κοκκινιά, τα Καλάβρυτα. Η γερμανική Κατοχή διήρκεσε 1.264 βασανιστικές ημέρες. Πάνω από 40.000 Αθηναίοι πέθαναν από την πείνα, χιλιάδες εκτελέστηκαν ή βασανίστηκαν στα στρατόπεδα και στους δρόμους. Το τίμημα της σκλαβιάς υπήρξε βαρύ, ανεξίτηλο στις μνήμες των ανθρώπων και στα θεμέλια της πόλης. Όμως μέσα από τη στάχτη γεννήθηκε και κάτι ανεκτίμητο: η βαθιά συνείδηση ότι η Ελευθερία δεν χαρίζεται, ούτε διαρκεί χωρίς αγώνα. Κάθε πέτρα της Αθήνας, κάθε σιωπηλή πλατεία, κάθε μνήμα εκείνων που χάθηκαν, ψιθυρίζει μέχρι σήμερα το ίδιο ακατάλυτο μήνυμα:
Ότι ο λαός που αντιστέκεται, ακόμα και γονατισμένος, δεν χάνει ποτέ την ψυχή του. Και ότι καμιά σημαία κατακτητή δεν μπορεί να ριζώσει για πάντα σε μια χώρα όπου η Ελευθερία είναι ιδέα και όχι προνόμιο. Η 27η Απριλίου είναι η ημέρα που θυμόμαστε, για να μην ξεχάσουμε ποτέ. Και για να τιμήσουμε εκείνους που, μέσα στη σιωπή της σκλαβιάς, άναψαν τη σπίθα της Αντίστασης που έμελλε να λυτρώσει την πατρίδα.
