Έχουμε μάθει να βλέπουμε την Ιστορία γραμμικά, με γεγονότα που συνδέονται μεταξύ τους με σχέση αιτίου-αιτιατού σε μια νομοτελειακή πορεία. Υπάρχει όμως και η συμβολή του τυχαίου, όταν δηλαδή πράξεις ή γεγονότα φαινομενικά άσχετα μεταξύ τους εμπλέκονται σε μια σύνδεση, πυροδοτώντας μια αλυσίδα γεγονότων που αλλάζει εκ θεμελίων την επικρατούσα κατάσταση. Ένα ηχηρό παράδειγμα στην εποχή μας είναι η εμφάνιση της πανδημίας του κορονοϊού. Δεν ξέρουμε ακόμη τι την προκάλεσε αρχικά. Υπάρχουν θεωρίες που μιλούν για τις περίεργες γαστρονομικές επιλογές κάποιων Κινέζων, άλλες μιλούν για το δάγκωμα ενός ανθρώπου από νυχτερίδα και άλλες για κινέζικα ιολογικά εργαστήρια, που δεν τήρησαν τους απαιτούμενους κανόνες ασφαλείας.
Ό,τι κι αν ισχύει από τα τρία, αναλογιστείτε το εξής: Είτε επειδή ένας Κινέζος επέλεξε να φάει έναν παγκολίνο, είτε επειδή μια νυχτερίδα επέλεξε να δαγκώσει έναν άνθρωπο, είτε επειδή ένας επιστήμονας δεν πρόσεξε μια δεδομένη χρονική στιγμή, πάνω από δύο εκατομμύρια άνθρωποι πέθαναν, η παγκόσμια οικονομία παραπαίει και η ζωή δισεκατομμυρίων ανθρώπων στον πλανήτη άλλαξε ριζικά.
Και η επαναφορά στην προγενέστερη κατάσταση κείτεται κάπου αόριστα στο μέλλον ή μάλλον είναι τουλάχιστον αμφισβητήσιμη. Μια τέτοια περίπτωση εντυπωσιακής ιστορικής τυχαιότητας συνδέεται και με την ελληνική επανάσταση και εν τέλει με την ανεξαρτησία της Ελλάδας. Η πίστη, δηλαδή, ενός ανθρώπου -και μάλιστα όχι Έλληνα- στην ανωτερότητα της τεχνολογικής εξέλιξης οδήγησε εν τέλει μέσα από μια απίστευτη αλληλουχία γεγονότων στην ελληνική ανεξαρτησία.
Μια φλόγα που σβήνει
Το 1827 η ελληνική επανάσταση παρέπαιε. Ο Ιμπραήμ είχε κυριαρχήσει στην Πελοπόννησο, το Μεσολόγγι είχε πέσει και στους κουρασμένους από τις εσωτερικές έριδες Έλληνες δεν παρέμεναν παρά λίγες περιοχές της βορειανατολικής Πελοποννήσου, που ήταν θέμα χρόνου να πέσουν στα χέρια του εχθρού. Την ίδια περίοδο οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής, η Αγγλία, η Γαλλία και η Ρωσία -κάθεμια για δικούς της λόγους και η Αγγλία σίγουρα και για να της αποπληρωθούν τα δάνεια που είχε παραχωρήσει στους επαναστατημένους Έλληνες- υπέγραψαν τη Συνθήκη του Λονδίνου.
Αυτή προέβλεπε τη δημιουργία αυτόνομου ελληνικού κράτους, υποτελούς στην Υψηλή Πύλη και για τον λόγο αυτό εστάλησαν υπό τη διοίκηση του Άγγλου ναυάρχου Κόδριγκτον ναυτικές μοίρες των τριών χωρών για να επιβάλουν την κατάπαυση των εχθροπραξιών στις αντιμαχόμενες πλευρές. Οι Έλληνες που είχαν πάρει την κάτω βόλτα δέχθηκαν την είδηση με χαρά, οι Τούρκοι σαφώς διατήρησαν επιφυλακτική στάση.
Η Συνθήκη του Λονδίνου
Σε κάθε περίπτωση τον Οκτώβριο του 1827 ο τουρκοαιγυπτιακός στόλος, που ναυλοχούσε στο Ναυαρίνο βρέθηκε αποκλεισμένος από τον αντίστοιχο συμμαχίκο. Πρόθεση και εντολή των συμμαχικών κυβερνήσεων δεν ήταν να εμπλακούν οι στόλοι τους σε ναυμαχία με τους Τούρκους, απλώς να κάνουν προβολή ισχύος. Μόνον ο υπουργός Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας Στράτφορντ Κάνιγκ είχε δώσει στον ναύαρχο Κόδριγκτον την δική του ερμηνεία της Συνθήκης του Λονδίνου: «Αν δεν εισακουσθεί ο λόγος σας, μεταχειριστείτε τα πυροβόλα». Όπως και να έχει, ο Ιμπραήμ ζήτησε προθεσμία έως ότου λάβει εντολές από την Αίγυπτο και την Κωνσταντινούπολη. Στο μεταξύ υποσχέθηκε ότι ο στόλος του δεν θα εξέλθη από το Ναυαρίνο πριν έλθουν οι διαταγές που περιμένει.
Ένας πρωτοπόρος στο ελληνικό ναυτικό
Ενώ συνέβαιναν όλα αυτά μια άλλη μορφή της ελληνικής επανάστασης έγραφε τη δική της ιστορία. Επρόκειτο για τον Άγγλο φιλέλληνα Χέιστινγκς (που στα ελληνικά αποδόθηκε Άστιγξ), που ήδη από το 1822 βρισκόταν στην Ελλάδα, υπηρετώντας κυρίως στο ναυτικό. Ο Άστιγξ είχε υπηρετήσει στο πολεμικό ναυτικό της Μεγάλης Βρετανίας και δεν έκρυβε την πίστη του στις τεχνολογικές εξελίξεις, πεποίθηση που προσπάθησε να εμφυσήσει στις ελληνικές κυβερνήσεις, εισηγούμενος την προμήθεια υβριδικών ατμοκίνητων και ιστιοφόρων πλοίων, που μόλις είχαν κάνει την εμφάνισή τους, για τις πολεμικές επιχειρήσεις. Όταν οι οικονομικές συνθήκες το επέτρεψαν, το αίτημά του έγινε αποδεκτό και έτσι αποκτήθηκε η «Καρτερία».
Η «Καρτερία» ήταν ατμοκίνητη τροχήλατη κανονιοφόρος εκτοπίσματος 233 τόνων, κινούμενη από 2 ατμομηχανές των 85 ίππων, οι οποίες ανέπτυσσαν μέγιστη ταχύτητα 7 κόμβων. Διέθετε 4 ιστία με ημίολκη ιστιοφορία. Έφερε 4 ισχυρά πυροβόλα των 68 λιβρών και 4 καρρονάδες Paixhans των 68 λιβρών. Με την βοήθεια των ατμομηχανών, οι χειριστές μπορούσαν να πυρώσουν τα βλήματα των πυροβόλων, ώστε αυτά να χρησιμοποιηθούν ως εμπρηστικά. Στις 4 Σεπτέμβρη του 1826 η «Καρτερία» ήταν ήδη στο Ναύπλιο.
Η ναυμαχία της Αγκάλης
Πολλές ήταν οι αποστολές της «Καρτερίας» και του Άστιγγος: Εξουδετέρωση των τούρκικων αμυντικών εγκαταστάσεων στον Άγιο Σπυρίδωνα στον Πειραιά, ναυτικός αποκλεισμός Ερέτριας, βομβαρδισμός Ωρωπού, Μεσολογγίου και Ναυπάκτου. Τον Απρίλιο του 1827 με άλλα 4 πλοία εισήλθε στο Παγασητικό Κόλπο, όπου με βομβαρδισμό κατάστρεψε τουρκικά οχυρά στο Βόλο, έκαψε 4 εχθρικά πολεμικά με χρήση των πυρωμένων βλημάτων για πρώτη φορά στη ναυτική ιστορία και αιχμαλώτισε 8 μεταγωγικά με εφόδια. Η πιο σημαντική επιτυχία, ωστόσο, του Άστιγγος έμελλε να συμβεί στο κόλπο της Ιτέας στις 17 Σεπτέμβρη του 1827, όταν μέσα σε λίγα λεπτά η «Καρτερία» βύθισε στο κολπίσκο της Αγκάλης την τουρκική ναυαρχίδα και κατάστρεψε πάλι με τα πυρωμένα βλήματα τα 9 από τα 11 εχθρικά πλοία!
Η παραβίαση μιας υπόσχεσης
Μόλις οι Τούρκοι πληροφορήθηκαν την καταστροφή της ναυτικής μοίρας τους στην Ιτέα παραβίασαν την υπόσχεση μη πλεύσης που είχαν δώσει στο συμμαχικό στόλο και μέρος τους κινήθηκε προς καταδίωξη του Άστιγγος. Οι Άγγλοι τους ανάγκασαν να επιστρέψουν και οι Τούρκοι στράφηκαν σε εμπρησμούς και λεηλασίες στην ξηρά. Οι επικεφαλής του συμμαχικού στόλου έκριναν ότι πλέον δεν μπορούσαν να παραμείνουν θεατές των βιαιοπραγιών των Οθωμανών. Μετά από αυτό οι ναύαρχοι συμφώνησαν ότι ο Ιμπραήμ παραβιάζει τις συμφωνίες και απαίτησαν από αυτόν να αποπλεύσουν τα πλοία του προς Αίγυπτο ή Κωνσταντινούπολη, αλλιώς θα του επιτεθούν. Ο συμμαχικός στόλος εισήλθε στην Πύλο την 8/20 Οκτωβρίου και τα υπόλοιπα είναι απλώς… Ιστορία.
