Αγιά Σοφιά – τζαμί: Όταν το 1934 η Αγιά Σοφιά μετατράπηκε σε μουσειακό χώρο (Ayasofya Müzesi) είχε σχεδόν συμπληρώσει 500 χρόνια λειτουργίας της ως τζαμί από την άλωση του 1453. Η μετατροπή αυτή που έγινε στο πλαίσιο της επιχειρούμενης εκκοσμίκευσης και εκδυτικισμού της Τουρκίας από τον Κεμάλ Ατατούρκ αποτέλεσε πάντα αγκάθι στο θυμικό των Τούρκων, που θεωρούσαν πάντα την Αγιά Σοφιά ως το «ιερό πετράδι» επιβεβαίωσης της κυριαρχίας τους πάνω στη χριστιανοσύνη. Έκτοτε το θέμα της επαναφοράς της στο καθεστώς του τεμένους αποτέλεσε διαχρονικά πολιτικό παίγνιο στα χέρια των τουρκικών κυβερνήσεων, όταν ήθελαν να ασκήσουν εξωτερικές πιέσεις (ιδίως προς την Ελλάδα) ή να εφαρμόσουν παρελκυστική εσωτερική πολιτική.
Στο ίδιο πνεύμα και ο θεωρητικός του νεοοθωμανισμού Ερντογάν, πιεζόμενος από πληθώρα εσωτερικών και εξωτερικών παραγόντων αποφάσισε τώρα να παίξει το χαρτί της Αγιάς Σοφιάς. Κυρίως γιατί η ψυχολογική αντίδραση που προκαλεί σε συγκεκριμένους εθνικιστικούς κύκλους της Τουρκίας είναι δεδομένη. Μια συσπειρωτική αντίδραση που ο «σουλτάνος» την έχει ανάγκη τώρα που η δημοτικότητά του ακολουθεί παράλληλη πτώση με αυτή της τουρκικής λίρας και έχει ανοίξει σχεδόν κάθε πιθανό μέτωπο στο εξωτερικό.
Αγιά Σοφιά – τζαμί: Οι διεθνείς αντιδράσεις
Όπως ήταν αναμενόμενο, η συνεδρίαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου της Τουρκίας για το συγκεκριμένο θέμα προκάλεσε διεθνείς αντιδράσεις. Οι ΗΠΑ με παρέμβασή τους ζήτησαν από την Άγκυρα να διατηρήσει το καθεστώς της Αγιάς Σοφιάς στην Κωνσταντινούπολη ως μουσείου. «Προτρέπουμε την κυβέρνηση της Τουρκίας να διατηρήσει το καθεστώς της Αγίας Σοφίας ως μουσείου, ως υπόδειγμα της δέσμευσής της για τον σεβασμό των θρησκευτικών παραδόσεων και της ποικιλόμορφης ιστορίας που συντέλεσαν στη Δημοκρατία της Τουρκίας και να διασφαλίσει ότι θα παραμείνει προσβάσιμη σε όλους», τόνισε ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Μάικλ Πομπέο, προσθέτοντας ότι οι ΗΠΑ θεωρούν ότι η αλλαγή στο καθεστώς της Αγίας Σοφίας συνιστά υποβάθμιση της κληρονομιάς ενός εμβληματικού μνημείου.
Αντιδρώντας, ο εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών της Τουρκίας Χαμί Ακσοϊ μίλησε για «εσωτερικό ζήτημα». «Η Αγία Σοφία, όπως και όλα τα πολιτιστικά μνημεία, βρίσκεται στην ιδιοκτησία της Τουρκίας. Και κάθε αρμοδιότητα σχετικά με την Αγία Σοφία είναι ένα εσωτερικό ζήτημα στα πλαίσια των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων. Φυσικά όλοι έχουν το δικαίωμα να εκφράζουν τις απόψεις τους. Όμως κανένας δεν πρέπει να έχει το ύφος “σας προειδοποιούμε, σας υποδεικνύουμε”», ανέφερε.
Αγιά Σοφιά – τζαμί: Η τρίτη Ρώμη
Από την πλευρά της η Μόσχα, παρόλο που θεωρεί εαυτόν συνεχιστή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και υπέρμαχο της Ορθοδοξίας, προχώρησε σε πιο ήπιες δηλώσεις σε σχέση με τα άλλα κράτη, δεδομένης και της ειδικής οικονομικής σχέσης που διατηρεί με τη Ρωσία (βλέπε S 400, Turk Stream, πυρηνικά εργοστάσια). Η εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών της Ρωσίας Μαρία Ζαχάροβα δήλωσε ότι η Μόσχα περιμένει μια ισορροπημένη απόφαση που θα λαμβάνει υπόψη της τις οδηγίες της UNESCO. «Θεωρούμε τον ναό εξαιρετικά σημαντικό για όλη την ανθρωπότητα όσον αφορά τον πολιτισμό και την ιστορία. Η UNESCO έχει εντάξει την Αγιά Σοφιά στον κατάλογο των μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς και πιστεύουμε ότι κάθε αίτημα που σχετίζεται με την αλλαγή αυτού του καθεστώτος θα πρέπει να λάβει υπόψη της αυτό το γεγονός», πρόσθεσε η κυρία Ζαχάροβα.
«Αναμένουμε ότι οποιεσδήποτε αποφάσεις για το καθεστώς αυτού του μοναδικού μνημείου θα έχουν ισορροπημένο χαρακτήρα, θα συνυπολογίζουν την υψηλή ευαισθησία του ζητήματος αυτού για τους πιστούς, το γνωστό διαθρησκευτικό πλαίσιο και την καθιερωμένη πρακτική του διεθνούς δικαίου για τον προσδιορισμό της διαχείρισης μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO», καταλήγει η Μαρία Ζαχάροβα.
«Προβληματισμένη» Γαλλία
Η Γαλλία με τη σειρά, που διανύει ίσως τη χειρότερη φάση των σχέσεών της με την Τουρκία, ζήτησε να παραμείνει «ανοιχτή για όλους» η Αγία Σοφία. «Ένα σύμβολο ανεξιθρησκίας και πολυπολιτισμικότητας, ο χώρος αυτός πρέπει να παραμείνει ανοιχτός για όλους», ανέφερε εκπρόσωπος του της γαλλικής κυβέρνησης στέλνοντας μήνυμα στην Τουρκία και στον Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν για την ανάγκη σεβασμού του μνημείου. Στο ίδιο πλαίσιο και σε μια κίνηση υψηλού συμβολισμού, ο Γενικός Πρόξενος της Γαλλίας στην Πόλη κ. Bertrand Buchwalter πραγματοποίησε συνάντηση με τον Παναγιώτατο Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο στο Φανάρι, με την ευκαιρία της ολοκλήρωσης της θητείας του στην Τουρκία και της μετάθεσής του στο Λονδίνο.
Σοφό το διάταγμα Ατατούρκ
Στην Ελλάδα η είδηση παρήγαγε ποικίλες αντιδράσεις σε όλο το φάσμα του πολιτικού και όχι μόνο χώρου. Αξίζει, ωστόσο, να σημειωθεί η αντίδραση της υπουργού πολιτισμού Λίνας Μενδώνη, υπό την έννοια της έκφρασης της κυβερνητικής γραμμής, που ευθυγραμμίζεται με την έννοια του πολιτισμού και όχι εθνικιστικών ή άλλων επιδιώξεων. «Η Αγία Σοφία είναι ένα εξαιρετικά σημαντικό μνημείο, ένα μνημείο το οποίο την εποχή την οποία γίνεται, του Ιουστινιανού, κατάφερε, χάρις στους αρχιτέκτονές της, να φτιάξει με μοναδικό τρόπο τα βασικά χαρακτηριστικά της εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής, αλλά και να πρωτοτυπήσει ιδιαίτερα στο τμήμα που αφορά τον τρούλο και την στήριξή του» ανέφερε για τις νύξεις της κυβέρνησης Ερντογάν για μετατροπή του ναού σε Τζαμί και μετά την απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου της Τουρκίας για το θέμα.
«Αυτό λοιπόν το μοναδικό μνημείο το οποίο με το σοφό, επαναλαμβάνω σοφό, διάταγμα του Κεμάλ Ατατούρκ αποδεσμεύτηκε από όλες τις δεσμεύσεις του που είχε ως θρησκευτικό μνημείο το 1934 και χαρακτηρίστηκε ως μουσείο, ένα μνημείο-μουσείο. Σήμερα με τις πρωτοβουλίες και τις κινήσεις αυτές που προέβη ο Ερντογάν, η επιθυμία του είναι να το επιστρέψει στις συνθήκες του 15ου αιώνα», συνέχισε η Λίνα Μενδώνη για την Αγιά Σοφιά.
Ερντογάν μαινόμενος
Όλα τα παραπάνω φυσικά κέντρισαν τον ούτως ή άλλως ευερέθιστο Τούρκο πρόεδρο, που εξαπέλυσε επίθεση όχι μόνο κατά της Ελλάδας, αλλά και όσων τοποθετήθηκαν υπέρ της. Όπως αναφέρει η Yeni Safak, μιλώντας σε τελετή στο Levent τζαμί στην Κωνσταντινούπολη, ο πρόεδρος της Τουρκίας είπε χαρακτηριστικά: “Κανείς δεν έχει το δικαίωμα να παρεμβαίνει στους χώρους προσευχής της χώρας μας, όπως δεν παρεμβαίνουμε εμείς σε άλλες χώρες. Οι κατηγορίες σε βάρος μας για την Αγιά Σοφία αποτελούν επίθεση στα κυριαρχικά μας δικαιώματα”.
Πότε αναμένεται η απόφαση για την Αγία Σοφία
Στο μεταξύ, με διαδικασίες εξπρές συνεδρίασε το Ανώτατο Δικαστήριο της Τουρκίας για το θέμα της μετατροπής ή μη της Αγιάς Σοφιάς σε τζαμί. Η απόφαση θα είναι γραπτή και σύμφωνα με όσα μεταδίδουν τα τουρκικά ΜΜΕ θα εκδοθεί μέσα σε 15 ημέρες. Το ανώτατο δικαστήριο της Τουρκίας, γνωμοδότησε επί της προσφυγής του τουρκικού συλλόγου «Στήριξης Αρχαίων Μνημείων και Περιβάλλοντος» με την οποία ο σύλλογος ζητεί να επανεξεταστεί το διάταγμα του 1934 για την μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε μουσείο, αμφισβητώντας την αυθεντικότητα της υπογραφής του Κεμάλ Ατατούρκ. Το ΣτΕ γνωμοδότησε ότι η υπογραφή του Κεμάλ είναι αυθεντική, πετώντας με τον τρόπο αυτό το «μπαλάκι» στον Τούρκο πρόεδρο Ερντογάν.
Δημοσκοπήσεις και Plan B
Η φιλοκυβερνητική εφημερίδα Yeni Safak δημοσίευσε δημοσκόπηση που παρουσιάζει την πλειονότητα των ερωτηθέντων να επιθυμεί τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας. Το ποσοστό των Τούρκων πολιτών που επιθυμεί να λειτουργήσει ως τζαμί η Αγία Σοφία ανήλθε στο 79,4% και το 20,6% εξέφρασε αντίθετη άποψη. Οι ψηφοφόροι του κυβερνητικού συνασπισμού AKP-MHP στηρίζουν κατά 97,7% την άποψη της λειτουργίας της Αγίας Σοφίας ως τέμενος!
Ο μαρμαρωμένος βασιλιάς και η Κόκκινη Μηλιά
Για τους Έλληνες ο ναός είναι φυσικά το κατεξοχήν σύμβολο της μεσαιωνικής αυτοκρατορίας τους. Αλλά και η κατοικία του τελευταίου αυτοκράτορα, του ς ΙΑ΄ Δραγάση Παλαιολόγου, που έπεσε μαχόμενος στην Πύλη του Αγίου Ρωμανού το 1453. Ο τελευταίος Βυζαντινός αυτοκράτορας, με τον ηρωικό του θάνατο, πέρασε στο πάνθεο των αθανάτων, έγινε μια θρυλική μορφή της ελληνικής λαϊκής παράδοσης, ο ”Μαρμαρωμένος Βασιλιάς”, που θα ξυπνήσει από το μνήμα και θα ανακτήσει την Αυτοκρατορία και την Κωνσταντινούπολη από τους κατακτητές της. Σύμφωνα με τον μύθο ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος δεν σκοτώθηκε στην μάχη αλλά μαρμαρώθηκε και βρίσκεται στην Κλειστή Πύλη της Αγίας Σοφίας μέχρι τη μέρα που άγγελος Κυρίου θα τον ζωντανέψει και θα του παραδώσει το σπαθί του ώστε να εκδιώξει τους κατακτητές Τούρκους μέχρι την Κόκκινη Μηλιά.
Ο παλαιότερος θρήνος
Ο παλαιότερος θρήνος για την άλωση της Πόλης είναι ένα δημοτικό τραγούδι που βρέθηκε σε χειρόγραφο του 15ου αιώνα και ανήκει στην δεύτερη περίοδο της Νεοελληνικής λογοτεχνίας (1453-1821). Ας το θυμηθούμε, όπως δημοσιεύτηκε το 1914 από τον Νικόλαο Πολίτη στην συλλογή του «Εκλογαί από τα τραγούδια του Ελληνικού λαού»:
Σημαίνει ὁ Θεός, σημαίνει ἡ γῆς, σημαίνουν τὰ ἐπουράνια, σημαίνει κι ἡ Ἁγιά-Σοφιά, τὸ μέγα μοναστήρι, μὲ τετρακόσια σήμαντρα κι ἑξήντα δυὸ καμπάνες, κάθε καμπάνα καὶ παπᾶς, κάθε παπᾶς καὶ διάκος.
Ψάλλει ζερβὰ ὁ βασιλιάς, δεξιὰ ὁ πατριάρχης, κι ἀπ᾿ τὴν πολλὴ τὴν ψαλμουδιὰ ἐσειόντανε οἱ κολόνες.
Νὰ μποῦνε στὸ χερουβικὸ καὶ νά ῾βγει ὁ βασιλέας, φωνὴ τοὺς ἦρθε ἐξ οὐρανοῦ κι ἀπ᾿ ἀρχαγγέλου στόμα:
«Πάψετε τὸ χερουβικὸ κι ἂς χαμηλώσουν τ᾿
για, παπάδες πᾶρτε τὰ ἱερὰ καὶ σεῖς κεριὰ σβηστῆτε, γιατί ῾ναι θέλημα Θεοῦ ἡ Πόλη νὰ τουρκέψει.
Μόν᾿ στεῖλτε λόγο στὴ Φραγκιά, νὰ ῾ρθοῦν τρία καράβια, τό ῾να νὰ πάρει τὸ σταυρὸ καὶ τ᾿ ἄλλο τὸ βαγγέλιο, τὸ τρίτο τὸ καλύτερο, τὴν ἅγια Τράπεζά μας, μὴ μᾶς τὴν πάρουν τὰ σκυλιὰ καὶ μᾶς τὴ μαγαρίσουν».
Ἡ Δέσποινα ταράχτηκε καὶ δάκρυσαν οἱ εἰκόνες.
«Σώπασε κυρὰ Δέσποινα, καὶ μὴ πολυδακρύζῃς, πάλι μὲ χρόνους, μὲ καιρούς, πάλι δικά μας θά ῾ναι».
Η φλογέρα του βασιλιά
Η ποιητική σύνθεση «Η Φλογέρα του Βασιλιά» του Κωστή Παλαμά (1859-1943), ενσαρκώνει τη χαρακτηριστικότερη ιδέα του ρομαντικού ιστορισμού, ο οποίος εκφράζεται μέσα από την ενότητα και την διάρκεια του Ελληνισμού. Αποτυπώνει δηλαδή την πίστη στην αντοχή του Ελληνισμού μέσα στο χρόνο, χωρίς όμως να έχει καμιά σχέση, με κανενός είδους εθνικισμό: «Μαρμαρωμένος βασιλιάς, και θα ξυπνώ· απ’ το μνήμα το μυστικό και το άβρετο που θα με κλιή, θα βγαίνω, και τη χτιστή Χρυσόπορτα ξεχτίζοντας θα τρέχω, και καλιφάδων νικητής και τσάρων κυνηγάρης, πέρα στην Κόκκινη Μηλιά θα παίρνω την ανάσα».
Δείτε ακόμη
Ελληνικό: Μετά από δύο δεκαετίες τσακωμών, ο Μητσοτάκης “δίνει” το σήμα
Ο Βούτσης “στηρίζει” Ροζάκη για το “απομονωμένο” Καστελόριζο
“Η εθνική άγαμη θυγατέρα” και άλλα πολλά: Νέα κόντρα Μπογδάνου – Ακρίτα
Κεφαλογιάννη: Τους υπουργούς τους κρίνει μόνο ο πρωθυπουργός – Ως Κρητικιά ίσως να μην μπορώ να κάνω υποχωρήσεις
“Δεν ξεχνώ ότι συνυπήρχαμε ως υπουργοί” – Σπόντες Μητσοτάκη στη Φώφη κι ανεβασμένοι τόνοι