Επώνυμο καταγωγή: Οι επιφανείς, οι επώνυμοι και οι… ανώνυμοι. Μια μικρή αναδρομή στην ιστορία των επωνύμων
Επώνυμο καταγωγή: «Στην εκδήλωση παραβρέθηκαν και αρκετοί επώνυμοι…». Μια «ξερή» φράση που ακούμε συχνά, δημιούργημα του δημοσιογραφικού lifestyle. Και προφανώς με αυτή εννοούνται οι επιφανείς, γιατί επώνυμοι είμαστε όλοι. Αλλά δεν είμασταν πάντοτε. Το επώνυμο (ή επίθετο), το επί του ονόματος είναι ένας επιθετικός προσδιορισμός σχετικά πρόσφατος στην ιστορία μας. Σε πολλούς το επώνυμο ήρθε (υποχρεωτικά) τον 20ο αιώνα, μαζί με άλλα παρακολουθήματα της Δύσης.
Στην αρχαία Ελλάδα, για παράδειγμα, δεν υπήρχαν επώνυμα. Υπήρχε όμως ο επώνυμος άρχων στην αρχαία Αθήνα, ένας από τους δέκα άρχοντες της πόλης και αυτός που έδινε το όνομά του στο έτος, γι’ αυτό και επώνυμος. Και για να μείνουμε στην Αθήνα, απ’ όπου και οι πληροφορίες είναι περισσότερες, οι αρχαίοι Αθηναίοι προσδιορίζονταν από το όνομά τους, ακολούθως από το όνομα του πατέρα τους και τέλος από τον δήμο. Δηλαδή Θουκυδίδης Ολόρου Αλιμούσιος, ο Θουκυδίδης, ο γιος του Ολόρου από τον Άλιμο. Για τους άλλους Έλληνες ήταν βέβαια ο Θουκυδίδης ο Αθηναίος. Και εδώ βλέπουμε και ένα στοιχείο που αργότερα θα οδηγήσει στην δημιουργία επωνύμων, την καταγωγή (βλέπε Κραββαρίτης, από τα Κράββαρα, Χιώτης, Ρουμελιωτάκης κ.ά.).
Επώνυμο καταγωγή: Η δημιουργία των πρώτων επωνύμων
Σε γενικές γραμμές έτσι κύλησε η αρχαιότητα και ο πρώιμος μεσαίωνας, με τους ανθρώπους να μένουν ως επί το πολύ… ανώνυμοι. Καθώς όμως η πλάστιγγα του χρόνου άρχισε να γέρνει προς τον ύστερο μεσαίωνα, σταδιακά άρχισαν να εμφανίζονται επώνυμα, δηλωτικά κυρίως αριστοκρατικής καταγωγής (Βάρδας, Σκληρός, Φωκάς, Καντακουζηνός, Παλαιολόγος κ.ά.). Η συνήθεια αυτή φαίνεται να γενικεύεται για τα δικά μας δεδομένα μέσα στην τουρκοκρατία, με τα επώνυμα να έλκουν την καταγωγή τους κυρίως από:
- Την καταγωγή, όπως ειπώθηκε.
- Το επάγγελμα: Χαλκιάς, Σαράφης, Υφαντής
- Μια σωματική ιδιότητα ή ελάττωμα: Κοντογιάννης, Καμπούρης
- Κάτι που έπραξε κάποιος κατά τη διάρκεια της ζωής του: Φονιάς, Χατζής (προσκυνητής)
- Το όνομα του πατέρα του: Γεωργίου, Δημητρίου
Οι ιστορικές επιμειξίες
Πολλά από τα σύγχρονα νεοελληνικά επώνυμα φαίνεται να μην σημαίνουν κάτι, αλλά δεν ισχύει αυτό. Όλα έχουν το νόημά τους είτε στην ελληνική είτε σε άλλες γλώσσες. Κι αυτό γιατί πολλά από τα νεοελληνικά επώνυμα έχουν σλαβική, τουρκική (Σκεντέρογλου), αλβανική (Γκίκας) ή και ιταλική (Δελατόλλας) καταγωγή. Αυτό είναι ένα αδιαμφισβήτητο γεγονός, αφήνοντας κατά μέρος το ζήτημα της εθνικής καθαρότητας, που είναι μία άλλη συζήτηση.
Το επώνυμο ως GPS
Οι κατά τόπους περιοχές με τον καιρό διαμόρφωσαν διαφορετικές καταλήξεις επωνύμων, με τέτοιο τρόπο με το επώνυμο να μπορούμε να αντιληφθούμε τον τόπο καταγωγής κάποιου. Στη σύγχρονη αστικοποιημένη Ελλάδα, βέβαια, αυτό έχει ατονήσει κάπως, αλλά σε γενικές γραμμές ισχύουν τα εξής:
- -ίδης/-άδης: Πόντος (Πετρίδης, Γεωργιάδης)
- -ούδης/ –ούδας: Θράκη, Ανατολική Ρωμυλία (Νικολούδης, Μαρούδας)
- -όγλου: Μικρά Ασία/Κωνσταντινούπολη (Πεσματζόγλου, Ασλάνογλου)
- -άκης: Κρήτη (Παπαδάκης)
- -άκος: Μάνη (Δημητράκος)
- -πουλος: Πελοπόννησος (Νικολόπουλος)
- -άτος: Κεφαλονιά (Δημητράτος)
- -έλης/-έλλης: Μυτιλήνη, Αϊβαλί, Λήμνο, Ίμβρο (Παπαδέλης, Παρμακέλλης)
- -ούσης: Χίος (Χαλκούσης)
Εκτός Ελλάδος…
Οι γενικές αυτές γραμμές της δημιουργίας των επωνύμων ισχύουν πάνω κάτω σε παγκόσμιο επίπεδο. Με τις εξαιρέσεις τους φυσικά. Για παράδειγμα, οι γείτονες μας οι Τούρκοι αναγκάστηκαν να πάρουν επώνυμα μόλις τον 20ο αιώνα στο πλαίσιο εκδυτικισμού-εκσυγχρονισμού της κοινωνίας τους από τον Μουσταφά Κεμάλ. Ο ίδιος μάλιστα διάλεξε για τον εαυτό του το ταπεινό Ατατούρκ (πατέρας των Τούρκων). Έναν πατερούλη τον χρειάζονται πάντα οι γείτονες.
Δείτε ακόμη
Ανοιχτό το ενδεχόμενο να ανοίξουν νωρίτερα τα καταστήματα των επόμενων “σταδίων”
Ποιος κατάλαβε τον Κωνσταντινέα – Νέα… ελληνικά που μας θύμισαν τις καλές εποχές
Διαφορετικές οι μετακινήσεις – Οι βασικοί κανόνες στα ΜΜΜ
